بررسی زوایای برجام در شورای امنیت سازمان ملل

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری صدا و سیما، در این پیش نویس که از طرف آمریکایی‌ها ارائه شده، بندی وجود دارد که بحث و البته  نگرانی‌هایی را برانگیخته است؛ این بند، درباره "برگشت پذیر بودن تحریم‌های شورا امنیت علیه ایران" است.   

جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای و حصول برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) همچنان سرتیتر اخبار بین‌المللی است. سه‌شنبه هفته گذشته در حالی مذاکرات ایران و 1+5 به پایان خود رسید که همچنان نه، سند 159 صفحه‌ای برجام به تصویب شورای عالی امنیت ملی ایران و کنگره آمریکا رسیده و نه، از نظر حقوقی می‌توان بر این سند نام توافق را نهاد. 

برجام یا همان برنامه جامه اقدام مشترک میان ایران و گروه 1+5 ( آمریکا، انگلیس، آلمان، فرانسه،چین و روسیه) تنها زمانی وجهه یک توافق را خواهد یافت که در ایران و در واشنگتن، تصویب شود.

از سوی دیگر امروز قرار است قطعنامه‌ای در شورای امنیت به بررسی گذاشته شده و احتمالا تصویب شود که موید برجام پس از رسیدن به مرحله جمع‌بندی مذاکرات وین  خواهد بود؛ پیش‌نویس این قطعنامه روز پنج‌شنبه منتشر شد و ترجمه آن نیز در رسانه‌های ایرانی موجود است.

برجام 159 صفحه‌ای با 5 ضمیمه، یکی از پیچیده‌ترین توافقات حقوقی - فنی - سیاسی در تمام تاریخ مذاکرات بین الملل است.

حشمت الله فلاحت پیشه کارشناس مسائل روابط بین الملل و نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی در این باره گفت: در این پیش نویس، آمریکایی‌ها بندی را گنجاندند که به نظر می رسد بند 12 و حتی بند 11 آن  در شورای امنیت مورد بحث جدی قرار بگیرد و اتفاقاً کشور روسیه و چین و برخی کشورهای اروپای غربی مثل آلمان راجع به آن بحث خواهد داشت. وی تاکید کرد: در این بندها، آمریکایی‌ها موضوع "بازگشت خودکار تحریم" ها را مطرح می‌کنند.

در پیش نویس ارایه شده آمریکا ، در دو بند، سازوکار بازگشت تحریم‌ها صریح و روش آمده است. بر این اساس، اگر هر یک از اعضای1+5، منظور آمریکا، انگلیس، روسیه، چین، آلمان و فرانسه در هر زمانی علیه کشورمان ادعایی را مبنی بر نقض توافق طرح کنند، روندی شروع می‌شود که در نهایت ممکن است به باز گشت تحریم‌ها علیه ایران منجر شود.

عبداللهی کارشناس حقوق بین الملل در این باره گفت: وقتی به برجام نگاه می‌کنیم ساز و کار سه لایه حل اختلاف در آن پیش بینی شده است. در لایه اول، هم دولت ایران و هم دولت‌های گروه  1+5 ، اختلاف پیش آمده را به کمیسیون مشترک برجام ارسال می‌کنند تا در 15 روز به این اختلاف رسیدگی شود.

وی افزود: اگر مشکل پیش آمده در این کمیسیون حل نشود در مدت 15 روز دوم، طرف شکایت کننده می‌تواند آنرا به هیئت وزرای خارجه یا هیئت مشورتی 3 نفره پیش بینی شده در برجام، ارجاع دهد یا همزمان می‌تواند این مسئله را به هر دو شورا یا هیئت مشورتی منتقل کند. 

این کارشناس حقوق بین الملل در ادامه افزود: طرف شکایت کننده اگر ببیند که موضوع اختلافی در این دو مکانیسم، حل نشده و مورد اختلافی هنوز پابرجاست این کمیسیون در مرحله بعد، رای غیر الزام آور هیئت مشورتی را در 5 روز بررسی می‌کند. 

عبداللهی گفت: این اختلاف باز اگر حل نشود، در این صورت طرف شاکی می‌تواند مسئله را به عنوان یک مسئله حل نشده، دلیلی برای عدم اجرای تعهدات به موجب برجام در نظر بگیرد.

با وجود اینکه در این پیش نویش مراحل چند گانه‌ایی برای رسیدن ادعا یا شکایت علیه ایران به شورای امنیت وجود دارد اما نکته اصلی که نگرانی‌هایی را موجب شده، اینجاست که عضو شکایت کننده اگر به هر دلیلی در مراحل گذشته، از شکایتش صرف نظر نکرد موضع در شورای امنیت مطرح می‌شود و نظر شورای امنیت برای همه طرفها الزم آور است.

طبق متن پیش نویس، در این مرحله اگر شورای امنیت علیه ایران رای داد  هر شش قطعنامه قبلی شورای امنیت درباره تحریم‌ها علیه ایران  فورا بازخواهد گشت. 

هیچ یک از پنج عضو شورای امنیت هم نمی‌تواند، قطعنامه را وتو کند، زیرا دیگر حق وتویی ندارند. 

توکل حبیب زاده، کارشناس حقوق بین الملل در این باره گفت: اگر یکی از اعضای 1+5 شکایت کند که ایران تعهدات خود را بطور فاحش نقض کرده، شورای امنیت سازمان ملل این شکایت را بررسی می‌کند و اگر شورای امنیت قطعنامه جدیدی را در مورد تداوم لغو قطعنامه‌های قبلی نتواند به تصویب برساند، پس از سپری شدن 30 روز از شکایت آن عضو، تمامی قطعنامه‌های لغو شده ، به همان شکل کنونی ، مجدداً اجرایی خواهد شد. 

وی افزود: لذا باید امکان برگشت پذیری خودکار تحریم‌ها با شکایت یک کشور مورد توجه جدی اعضای تیم مذاکره کننده ایرانی قرار بگیرد. مطمئناً قطعنامه شورای امنیت الزام آور است و برگشت پذیری آن دیده شده و امکان وتوی آن برای دیگر اعضا در این صورت وجود نخواهد داشت.

بدون تردید، با توجه به سابقه 1+5 در  اعمال سالها فشار و تحریم به بهانه‌هایی مثل مطالعات ادعایی که هیچ وقت برای هیچ کدام از آنها، سند و مدرک متقنی ارائه نشد، حالا این مکانیسم بازگشت تحریم‌های ضد ایرانی  با نظر شورای امنیت، این نگرانی را ایجاد کرده که همواره  بستری آماده برای سوء استفاده اعضای 1+5 علیه ایران وجود دارد و زمینه اعمال فشار علیه کشورمان هم  فراهم است. 

با توجه به حساسیت موضوع و کم بودن وقت تا طرح این پیش نویس در شورای امنیت، چه خوب بود که مسئولان  مربوط برای رفع این نگرانی‌ها توضیحاتی می‌دادند.