افزایش فروش در نمایشگاه بین المللی کتاب

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، گفتگوی ویژه خبری پنج شنبه شب با موضوع« سی و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران» با حضور آقای محسن جوادی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس نمایشگاه کتاب، آقای سیدمجدالدین معلمی فعال در حوزه نشر و آقای ابراهیم حیدری مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات برگزار شد. متن کامل این گفت‌و‌گو به شرح ذیل است.

مقدمه مجری: سخنگوی نمایشگاه کتاب از فروش ۴۲۴ میلیارد تومانی کتاب در دو بخش حضوری و مجازی نمایشگاه کتاب تا ظهر امروز خبر داد. معاون اول رئیس جمهور از سی و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بازدید و در نشستی مسائل و مشکلات حوزه نشر را بررسی کردند و به موضوعات مختلفی اشاره داشتند از جمله این که باید کارگروهی برای ارتقاء جایگاه کتاب در نظام توسعه کشور راه اندازی بشود.

سوال: آقای جوادی بزرگترین رویداد فرهنگی جمهوری اسلامی ایران یعنی برگزاری نمایشگاه کتاب سی و ششم و بررسی خیلی از مولفه‌ها و فاکتور‌ها یک رویداد کم نظیر نه تنها در کشور، در جایگاه و در عرصه بین الملل هم هست، اگر بخواهیم جایگاه نمایشگاه کتاب را نسبت به موضوعات مختلف بررسی کنیم، ارزیابی شما از برگزاری با توجه به اهمیت آن چیست و اصلا چرا نمایشگاه کتاب مهم است؟

جوادی: کتاب برای مردم ایران از جهات مختلفی می‌تواند اهمیت داشته باشد از یک جهت دانایی و خردمندی و خردورزی و این‌ها که با کتاب صورت می‌گیرد یکی از خیرات اساسی انسان و شکوفایی وجه انسانی انسان است، این کاملا قابل درک است. از جهات دیگر کتاب می‌تواند زمینه توسعه اجتماعی، اقتصادی، علمی، همه این‌ها به لحاظ خیراتی هستند که از ناحیه دیگری برای کتاب و کتاب خواندن قابل تصور است، از جهت دیگر بخصوص در مورد ایران مردم ایران یک نگاه تاریخی هم به گذشته شان دارند هر وقت کتاب در این مملکت رونق داشته، کتاب‌های بزرگی در آمده، آن دوره‌ها دوره‌های اوج تمدنی ایران است و اصلا ایران را خیلی جا‌ها به کتاب می‌شناسند، الان شما مثلا اگر بخواهید معرفی کنید برای ایران شاید مثلا باید بگویید کتاب شاهنامه، کتاب حافظ، دیوان حافظ یا مثلا شفای ابن سینا، بنابراین کتاب گره خورده به هویت فرهنگی و اجتماعی و تمدنی ما، این را مردم می‌دانند و همین طور وجوه خیر و دیگری که برای آن ذکر کردم، از این جهت برغم این که بهرحال ممکن است مثلا گاهی اوقات نسبت قیمت کتاب با قدرت خرید یک کم آن طور که باید نباشد، نه این که کتاب گران باشد ولی نسبت این خیلی مناسب نباشد و ما باید به سمت این برویم که مناسب باشد، اما برغم همه این‌ها واقعا فرمودید که مثلا راجع به این نمایشگاه، ارزیابی کسانی که ناظران بیرونی‌اند، بهتر از ما، یعنی ما بر اساس ناظر بیرونی ارزیابی می‌کنیم از حضور مردم، از خریدشان واقعا قابل تقدیر است من نمی‌گویم بهترین حالت است طبیعتا بهتر از این هم متصور است و حتما هم باید ما به سمت آن برویم، اما از آن چیزی که ما ابتدا فکر می‌کردیم و نگران آن بودیم خیلی جلوتر است.

سوال: یک سرفصل مهم را آقای دکتر جوادی به آن اشاره کردید بحث مبلغ کتاب، قیمت کتاب، گرانی کتاب، البته خیلی‌ها توجیهی برای کتاب نخواندن شان این موضوع را قرار می‌دهند راجع به آن صحبت می‌کنیم. برویم سراغ آمار و ارقام، آقای حیدری علاوه بر این که مدیر عامل خانه کتاب و ادبیات هستند قائم مقام نمایشگاه کتاب هم هستند. آقای حیدری آمار و ارقام به ما بدهید از میزان بازدید کنندگان از فروش‌هایی که در بخش حضوری و در بخش مجازی انجام شده و میزان استقبال علاقمندان به کتاب و کتابخوانی نسبت به سال‌های گذشته در نمایشگاه سی و ششم چطور بوده است؟

حیدری: من در تکمیل فرمایشات آقای دکتر یکی دو نکته عرض کنم، نمایشگاه کتاب از دو منظر باید بررسی بشود یکی از منظر اقتصاد نشر و دیگری از منظر یک برنامه یا کلان پروژه فرهنگی، از هر دو منظر به نظر من می‌توانیم بگوییم که یکی از بزرگترین کلان پروژه‌های حوزه فرهنگی است که هم از نظر جمعیتی در این ۱۰ روز حداقل ۵ میلیون بازدید کننده دارد، کمتر رویداد فرهنگی یا رویداد غیرفرهنگی ما می‌توانیم ببینیم که بخاطر یک ابزار فرهنگی یا هنری این‌ها دور هم جمع بشوند و بحث و گفت‌و‌گو در حوزه کتاب بپردازند علاوه بر این در این ۱۰ روز نمایشگاه تمام رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و اهالی قلم و نشر به یک نوعی درگیر حوزه نشر هستند. از لحاظ گردش اقتصادی که در حوزه نشر در این مدت اتفاق می‌افتد در این ۱۰ روز، باز هم اتفاق جالبی است که من در همین چند روز در بخش حوزه مجازی ما تا امروز ساعت یک فقط بخش مجازی ما ۹۳۰ هزار جلد کتاب خرید و فروش شده این نکته جالبی است، به صورت رایگان هم برای مردم ارسال شده و در حوزه بخش حضوری و مجازی ما تقریبا ۴۲۴ میلیارد فروش داشتیم که نسبت به سال گذشته در همین زمان ما از نظر جلد فروش ۲۶ درصد و از نظر مجموع فروشی که داشتیم ما تقریبا نزدیک به ۶۶ درصد افزایش داشتیم از منظر کمی و عدد و ارقام؛ از آن طرف ما سال گذشته بحث کتابفروشان را هم در این حوزه فروش داشتیم ولی امسال کتابفروشان را به شکل دیگر داریم حمایت می‌کنیم این درصد را کم کنیم باز درصد رو به افزایش است و در بحث برنامه‌ای که ما دیروز داشتیم و دیروز اختتامیه آن بود بحث فلوشیپ یا نشریاری که فرهنگستان زبان فارسی جدیدا برای کلمه فلوشیپ گذاشته، همین بحث نشریاری برای اولین بار در حوزه کودک و نوجوان با کمک انجمن فرهنگی ناشران کودک کشور با حضور ۱۳۰ میهمان داخلی و خارجی اولین اتفاق مبارکی است که در راستای همان نهضت ترجمه‌ای که مقام معظم رهبری روی آن تاکید داشتند و متذکر شدند چند بار به حوزه فرهنگ، ما این برنامه را طراحی کردیم الحمدالله دیروز بعد از سه روز برنامه جدی و گپ و گفتی که اهالی نشر داشتند از ۲۰ کشور منجر شد به ۱۵۹ قرارداد که تقریبا به ۱۲ زبان دنیا این کار شکل گرفته و نقطه عطفی است در حوزه نمایشگاه بین المللی و این به نظر من قابل تسری است به سایر حوزه ها، در سال‌های آتی و این نشان می‌دهد که ظرفیت صنعت نشر ما ظرفیت عظیمی است، فرهنگ ما دارای ریشه دیرینه‌ای است و ظرفیت‌های خوبی دارد اگر که خوب برنامه ریزی بشود می‌تواند که قابل گسترش باشد.

سوال: البته آمار و ارقامی که اشاره کردید، آقای معلمی؛ یک اتفاق خوب برای صنعت نشر در حاشیه یا در اصل نمایشگاه کتاب سی و ششم، اشاره کردند به ظرفیت بالای صنعت نشر و حوزه نشر کشورمان، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب چقدر کمک کرده به شما یا پیش رو را چگونه برای شما ترسیم می‌کند؟

معلمی: نمایشگاه کتاب تهران فخر فرهنگ کشور است. شما کمتر نمایشگاه کتابی را در دنیا می‌توانید پیدا کنید که خانواده اصرار بر حضور آن داشته باشد و خانواده محوری جزء بافت و هویت اصلی آن باشد؛ لذا اصل برگزاری جشنواره و نمایشگاه کتاب یک جشن بزرگ فرهنگی است که با اعدادی هم که می‌گویند می‌شود این را اثبات کرد و علاقمندی مردم از پیر، جوان، خردسال شما می‌بینید در همه سنی از پیرمرد عصایی تا خردسال و کودک می‌آیند و در نمایشگاه شرکت می‌کنند لذا اصل آن را باید غنیمت شمرد، شاید آرزوی خیلی از کشور‌ها باشد که بتوانند چنین جمعیتی را به صورت خودجوش به یک رویداد فرهنگی کتابی بکشانند و گاهی برای من قابل تاسف است که می‌بینم این جشن بزرگی که حال همه ما را خوب می‌کند حداقل باید حال مان در این جشن بزرگ خوب باشد، دچار تعریض‌هایی می‌شود که از اصل انصاف به دور است. اما یک مبحث دیگر این که چرا نمایشگاه کتاب شده بن مایه اقتصاد نشر و بسیاری نمایشگاه کتاب را بعنوان بزرگترین ظرفیت اقتصادی برای خودشان می‌بینند این ناشی از یک ضعف‌های دیگری در زنجیره نشر است، شما زمانی که ۲۳ هزار مجوز نشر دادید و بیش از هزار ناشر فعال دارید که دارند در عرصه کشور فعالیت می‌کنند کتاب چاپ می‌کنند، سالی ۱۲۰ هزار عنوان دارید کتاب چاپ می‌کنید یعنی اگر روز کاری را حساب کنید ما در روز کاری روزی ۵۰۰ عنوان کتاب به ظرفیت کشور اضافه می‌شود، ولی از آن طرف شما می‌بینید که بیش از ۷۰-۸۰ درصد ظرفیت فعالین صنعت نشر یک طرف به قول معروف پل ایستادند و پس از تولید کتاب، کتاب معطل است، یعنی ظرفیت توزیع و ظرفیت فروش به کمک ظرفیت تولید نمی‌آید و، چون این ظرفیت ناقص است یعنی تقریبا می‌توان گفت دو هزار کتاب فروشی فعال در کشور داریم که از این دو هزار کتاب فروشی تمرکز اصلی بر ۵ شهر است، قم، تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و فکر می‌کنم مثلا تبریز بشود ۵ یا ۶ شهر اصلی که نصف کتابفروشی‌های کشور فقط در همین ۵ شهر هستند لذا اصولا ظرفیتی برای این که مردم تماس بتوانند بگیرند با کتاب، ارتباط بتوانند بگیرند و کتاب خریداری کنند از ظرفیت‌های رسمی وجود ندارد.

سوال: یک نکته بسیار مهم را الان اشاره می‌کنید یک حلقه مفقوده پس از نشر، برای این که سرانه مطالعه، دسترسی مردم به کتاب بالا برود، می‌خواهم بیشتر صحبت کنیم، اما آقای دکتر جوادی به کمک بیایند برای این که ببینیم برای این که نمایشگاه کتاب بتواند این معضل را نه تنها در مقطع برگزاری نمایشگاه کتاب یعنی این چند روزه برطرف کند، چه برنامه ریزی وزارت فرهنگ و ارشاد دارد برای این که بتواند آن را در طول سال تسری بدهد و دسترسی مردم را در همه قشر، در همه گروه سنی به کتاب زیاد کند؟

جوادی: به نظر من مثل هر کالای دیگری، کالا که می‌گویم به معنای عام آن مثلا مثل هر محصول دیگری برای این که ما بتوانیم رونقی بدهیم به توزیع آن و تولید آن و مصرف آن، هم باید در سمت عرضه ملاحظات و کار‌هایی کرده باشیم هم در تقاضا، در بخش عرضه ما مثلا فرض کنید کاغذ را داریم یعنی منظور من قسمت تولید و فراهم کردن آن، کاغذ را داریم فرض کنید ملزومات دیگر را داریم، مقررات و گاهی مقرراتی که دست و پاگیرند و صنعت نشر را یک مقدار با مشکل مواجه می‌شوند گاهی حتی مثلا یک مقدار مقررات متناقض هستند و دچار ابهام می‌کنند این‌ها کار‌هایی هستند که ما باید کمک کنیم در این قسمت پیش برود.

سوال: پیش بردید؟

جوادی: تا یک حدی، الان خدمت شما عرض می‌کنم این یک کاری است که اگر انجام شود شاید خیلی نیاز به حمایت‌های یارانه‌ای و گلخانه‌ای و این‌ها نباشد خود محصول بتواند به صورت طبیعی، از آن طرف هم در بخش تقاضا شما نگاه کنید اشاره خوبی بود این حلقه، در بخش تقاضا ما غیر از این که مثلا باید مطالعه و فرهنگ مطالعه را در میان دانش آموزان که بخش اصلی از افرادی‌اند که باید بخوانند و یکسری محدودیت‌هایی برای آنها در خرید کتاب است حتی در دسترس گذاشتن کتاب در کتابخانه هایشان، کتابخانه‌های خیلی از مدارس به روز نیست باید این‌ها مثلا در اختیارشان باشد.

سوال: بعضی از مدارس به بحث کتاب و کتابخوانی اصلا توجهی ندارند؟

جوادی: مدارس و مساجد و جا‌های مختلف به نظر من در بخش تقاضا ما غیر از این که مثلا این فرهنگ مطالعه را باید تقویت کنیم که خود مردم بخرند، در بعضی از کشور‌ها مثلا کتابی که برای کتابخانه فروخته می‌شود سه برابر چهار برابر پنج برابر قیمت کتابی است که برای یک فرد فروخته می‌شود مثلا شما یک کتابی را می‌گوید اگر برای کتابخانه می‌خواهید ببرید باید ۵ برابر قیمت باید ببرید اگر صد هزار تومان است باید ۵۰۰ هزار تومان ببرید این یعنی دارد یک جوری از نشر حمایت می‌کند بدون این که فشار آن روی فرد بیاید روی فرد نمی‌آید ولی دولت دارد یک جوری حمایت می‌کند، چون دلیل آن روشن است، چون در کتابخانه ده نفر از آن استفاده می‌کنند و نمی‌روند آن کتاب را بخرند این یک مکانیزمی است که تجربه به آنها نشان داده که این را انجام بدهند یا مثلا شما نگاه کنید در بخش تقاضا ما ۵-۶ میلیون ایرانی داریم که بیرون از ایران هستند به هر دلیلی، رفتند کار می‌کنند مثلا بچه‌های این‌ها و خود خانواده هایشان علاقه دارند که همین کتاب فارسی که تولید ایران است بخوانند ولی ما نتوانستیم بازار مهم را که کم نیست واقعا ۵-۶ میلیون نفر هم اکثر تحصیلکرده‌اند و اکثرا هم فرهنگی هستند، کم هستند کسانی که بگویند نه من مثلا دیگر کاری به کتاب ندارم، بچه هایشان، خودشان، ... آن وقت نرخی که آنجا کتاب فروخته می‌شود باز چند برابر کتابی است که در ایران وجود دارد.

سوال: چون داریم راجع به نرخ صحبت می‌کنیم، قیمت کتاب گران است؟

جوادی: به نظر من نه، کتاب گرانی یعنی مثلا این طور بگوییم که فرض کنید ...

سوال: مثلا کتاب داستان برای بچه‌ها در چه رنج قیمتی است؟ من می‌خواهم این را در کنار هزار مولفه‌ای قرار بدهم که یک خانواده دارد برای آن هزینه درآمدش را کنار می‌گذارد و دلش می‌خواهد که دست فرزندش هم کتاب بدهد.

جوادی: این را واقعا قبول دارم که خرید کتاب بخصوص کتاب کودک، کتاب کودک بالاخره یک مزیت‌های ظاهری باید داشته باشد کاغذ آن درست باشد اگر بخواهد کتاب کودک در استاندارد‌های خوب کودک در بیاید، خیلی از خانواده‌ها یا مثلا بخشی از خانواده‌ها نمی‌توانند برای بچه هایشان بخرند، اما نه به این معنا که این جا کالا گران تولید می‌شود یا نه.

سوال: متشکر از این که این واقعیت را قبول کردید.

جوادی: واقعیت این است، یعنی برای ما هم سخت است که می‌بینیم این داستان را و نمی‌توانیم انکار کنیم.

سوال: اما حمایتی که قرار است انجام بدهید که من بتوانم این کتاب را هفته‌ای یک بار برای فرزندم بخرم، البته این را هم بگویم خیلی از خانواده‌ها اولویت شان کتاب و کتابخوانی نیست ما از سوی خانواده‌ها هم این را بگوییم.

جوادی: ولی این طرف هم خیلی‌ها هستند که علاقه دارند ولی به هر دلیلی بخاطر زندگی که اولویت‌های آن و ضرورت‌های آن را مثلا این را کنار می‌گذارند این مشکل است، یکسری حمایت‌ها از دست ما برمی آید، صنعت نشر همه هم به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مربوط نیست.

سوال: متولی اصلی شما هستید؟

جوادی: متولی هست ولی عواملی که در آن تاثیر می‌گذارند همه به حوزه ما برنمی گردد بالاخره بحث اقتصاد است، اما آن چیز یکه ما می‌توانیم انجام بدهیم ما داریم در این مسیری که گفتم، یک بخش این است که ما مثلا باشگاه‌های کتابخوانی که درست کرده بودیم درست است که اصل ایده این است که کتاب کل غرضش این است که دانایی و خردورزی، ولی از جهت اقتصادی واقعا می‌توانست کمک کند یعنی ما می‌آمدیم گروه‌های مثلا در روستا و در شهر برای آنها وارد مشارکت می‌شدیم می‌گفتیم مثلا شما یک مقدار پول بده ما یک مقدار این کتاب‌ها را بخرید این حلقه‌های کتابخوانی، یک مقدار متوقف شد این‌ها واقعیت، این سیاستی بود که دوره‌ای که من بودم آقای دکتر صالحی وزیر محترم فرهنگ و ارشاد به شدت دنبال می‌کرد، اگر بتوانیم این را راه بیاندازیم این باز یک کمک به اقتصاد نشر می‌کند از این جور مسائل که هم به مطالعه و هم به پیدا کردن بازار بین المللی برای کتاب، آن به نظر من خیلی مهم است و همین طور کتابخانه‌ها الان بیشتر از سه هزار کتابخانه در داریم اهمیت کتابخانه به این است که کتاب جدید داشته باشد، نه که کتاب‌های قدیمی آنجا انبار شده باشد خیلی جا‌ها خانه‌ها خودشان کتابخانه دارند یک دانش آموز وقتی علاقه پیدا می‌کند برود، تجربه خود من مثلا بفهمد که یک کتابی هست که نمی‌تواند برود بخرد.

سوال: قرار است یکسری کار‌های خوب انجام بشود آقای حیدری از استودیوی دیگر با ما همراه هستند چند روزی از نمایشگاه کتاب گذشته اگر بخواهید نقطه قوت نمایشگاه امسال را بگویید به چه موردی اشاره می‌کنید؟

حیدری: اگر اجازه بدهید وارد مبحث قبلی یکی دو نکته تکمیل فرمایشات آقای دکتر جوادی و دکتر معلمی داشته باشم. در خصوص چه حمایت‌هایی ما می‌توانیم وزارت ارشاد داشته باشیم ما در دوره قبل که مجموعه آقای دکتر صالحی و آقای دکتر جوادی ما بودیم مجموعه‌ای از فعالیت‌های ترویج کتابخوانی را راه اندازی کردیم که آن فعالیت‌ها دوباره بازتعریف خواهد شد برای اقشار مختلف جامعه از بعد ترویج کتابخوانی، اما یکسری اقداماتی هستند همانطور که آقای دکتر اشاره کردند اقداماتی است که باید مجموعه‌ای از دستگاه‌ها و نهاد‌ها از نهاد خانواده گرفته تا نهاد آموزش و پرورش کانون‌های مساجد، نهاد کتابخانه‌ها و سایر دستگاه‌ها بیایند که یک بخشی از حوزه سیاستگذاری و تولید بعهده وزارت ارشاد است بخش ترویج کتابخوانی نهاد‌های مختلفی درگیر هستند یعنی نهاد‌ها همه باید بیایند پای کار کمک کنند و درگیر این کار بشوند تا بتوانیم که بحث ترویج کتابخوانی را ادامه بدهیم یکسری یارانه‌هایی ما داریم که ما در حوزه‌های مختلف و اقشار مختلف طبق آیین نامه‌ای که داریم داریم تخصیص می‌دهیم همچنان که ما در نمایشگاه کتاب سال گذشته که ۱۲۵ میلیارد بوده امسال تقریبا به ۲۰۰ میلیارد رساندیم و داریم اقشار مختلف جامعه را پوشش می‌دهیم به اشکال مختلف، هم دانشجویان و معلمان و طلاب و شکل‌های مختلف که امسال یک بخش‌هایی را اضافه کردیم مثلا بخش معلمان مولف، اقشار مختلف جامعه را ما امسال به همه ایرانیان تا سقف یک میلیون تومان ۳۰ درصد مجموعه وزارت ارشاد و ۷۰ درصد توسط خود شخص به صورت رایگان برای او ارسال می‌شود مجموعه‌ای از این ولی منابع محدود است و ما هم تا حدودی می‌توانیم در این بخش یارانه‌ها کمک کنیم. یکسری اقدامات زیرساختی هست که بخشی از آن باید توسط مجموعه وزارت ارشاد و نهاد‌های درگیر و یک بخش آن هم باید توسط خود صنوف نشر، ما خودمان می‌دانیم که امروز شکل خواندن، شکل ارائه، نحوه نوشتن و همه حتی نحوه گردآوری اطلاعات، نحوه تالیف روز به روز در حال تغییر است، با توجه به فناوری‌های نوین دنیا ما باید به این سمت برویم، دیگر کتاب‌فروشی شاید آن گعده‌های قدیمی نباشد کتاب فروش‌های ما باید خودشان را به روز کنند و ناشران ما باید به همین شکل معلمان ما، بخش مولفان ما به شکل و ما مجموعه وزارت ارشاد هم قوانین و مقررات مان به روز بشود هم مجموعه دستگاه‌های سیاست گذار و مجموعه مجری دست‌اندرکار باید گام به گام با فناوری‌های نوین جلو بیایند این مجموعه اقداماتی که باید با سرعت زیاد ما بتوانیم خودمان را همگام کنیم با شیوه و نحوه سرچ اطلاعات همگام کنیم یه روزی بود که کتاب‌های مرجع در کتابخانه‌ها جایگاه ویژه‌ای داشتند، ولی امروز شما می‌بینید که حتی شکل کتاب‌های مرجع عوض شده الان خیلی اطلاعات مختصر، کوتاه در فرصت اندک دنبال می‌شود و این سرعت گرد آوری اطلاعات بسیار مهم بوده.

سوال: آقای دکتر حیدری یک نکته خیلی مهم را دارید اشاره می‌کنید من البته پرسش بعدی را پرسیدم، اما می‌خواهم بگذارم سر وقت پاسخ آن را از محضر شما بگیرم اینکه اجزاء مختلف افزایش سرانه کتاب و کتاب خوانی در کشور ما مثل ناشران بخش‌های دیگر باید خودشان رو به روز کنند با توجه به تغییراتی که دائما خیلی با سرعت و شتاب در این حوزه را دنبال می‌کند این به روز شدن خیلی مهم است اجازه بدهید از آقای معلمی بپرسم که ناشران ما چقدر به روز هستند چقدر الان خودشان را با این تغییرات تطبیق می‌دهند؟

معلمی: ببینید مسئله صنعت نشر این است که شما باید نشر را به عنوان یک صنعت از ابتدا تا انتهایش را کامل ببینید ما زمانی که نشر را یک تمرکزی فقط قرار می‌دهیم روی تولید خوب تولید اتفاق می‌افتد پس از تولید چه اتفاق می‌افتد ناشر الان دارد با تمام قدرت تولید می‌کند من عرض کردم ابتدای صحبتم.

سوال: بعضی‌ها ناگزیرند به خرید کتاب من کتاب خوان کتابی متناسب با ذائقه‌ام متناسب با نیازم پیدا نمی‌کنم مجبورم در دسترس‌ترین کتاب را انتخاب کنم؟

معلمی: یعنی این که کتابی پیدا نمی‌کنید خلاء زنجیره تبلیغ و ترویج است یعنی ما خودمان فعالین نشر بیشترین سؤالی که از ما می‌شود این است که آقا من یک کتابی می‌خواهم بخوانم کتاب مطلوب من چیست؟ چه کتابی برای این موضوع شما پیشنهاد می‌دید؟ این دلیلش خلاء زنجیره تبلیغ و ترویج است.

سوال: یعنی شما به عنوان ناشر الان اشاره می‌کنید که میزان تولید کتاب در حوزه‌های مختلف با عناوین مختلف الان پاسخ گوی همه نیاز‌ها و سلایق و ذائقه‌های است؟

معلمی: در تاریخ جمهوری اسلامی یک میلیون عنوان کتاب تولید شده یعنی در آمار خانه کتاب موجود است یک میلیون عنوان کتاب عدد کمی نیست ما تقریباً سالی صد و بیست هزار عنوان کتاب دارد تولید می‌شود لذا این برای انتخاب یک سلیقه کم نیست مسئله این است که افراد نمی‌دانند به چه به اصطلاح سمتی بروند که به کتاب مطلوبشان برسند تنوع سلایق، تنوع عقاید تنوع روحیات، تنوع سن، تنوع جنس، تنوع نیاز این‌ها، تنوع کتاب را میطلبد، اما مردم، چون اطلاعات را نمی‌توانند از شبکه تبلیغ و ترویج پیدا کنند بسیاری از شهر‌های ما حتی یک کتاب فروشی ندارند چرا ما انتظار باید داشته باشیم بتوانند کتاب بخرند چرا ما باید انتظار داشته باشیم که کتاب فروشی بخواهند مراجعه کنند وقتی اصولاً کتاب فروشی اونجا وجود ندارد و کتاب‌فروش کوچکی است که مثلاً نهایتاً بتواند دو هزار عنوان کتاب بیاورد در حالی‌که سالی عرض می‌کنم حداقل هفتاد هزار عنوان کتاب دارد این کشور اضافه می‌شود من مسئله صنعت نشر را مسئله تولید نمی‌بینم، چون معتقدم که به اندازه نیاز تولید دارد می‌شود و هر کسی بخواهد متناسب با سلیقه ا‌ش می‌تواند برود کتاب پیدا کند مساله این است که صنعت را کامل ندیدیم تمرکز فعالین نشر در یک حوزه بیشتر متمرکز شده خلع زنجیره تبلیغ و ترویج به شدت مشهود است و شما نمیدانید که اگر می‌خواهید کتابی را متناسب با حالتان متناسب با نیاز تان بخرید باید به کجا مراجعه کنید چطور به آن کتاب تان برسید و لذا این باعث می‌شود که شما حس کنید که به کتاب تان نمی‌رسید در حالی‌که از آن طرف هم شما من از مقام ناشر فرض کنم من ناشر دارم تولید می‌کنم می‌بینم که کتابم فروش نمی‌رود ظرفیت‌های تبلیغی کشور به شدت محدود است.

سوال: حالا که سرانه کتاب افزایش پیدا کند یک معضل و یک بخش مفقوده‌ای که باید اصلاح بشود آقای دکتر جوادی و آقای معلمی بهش اشاره کردند، اما بین صحبت‌های آقای دکتر حیدری یک نکته جالب بود و آن هم آمار فروش مجازی بود چقدر خوبه که ما برای اصلاح این روند بیاییم از فروش مجازی در کل سال همین نکته مثبتی که نمایشگاه کتاب سی و ششم داشت استفاده کنیم برنامه دارید برایش؟

جوادی: بله ما فروش مجازی را داریم در طول سال، منتهی نه در قالب نمایشگاهی لزوماً، چون ما یکی از سیاست‌های اصلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این است که نگاهش به کتاب فروشی نه فقط به عنوان یک مکانی که کتاب فروخته می‌شود به‌عنوان یک پاتوقی که می‌تواند مثلاً یک فعالیت فرهنگی را در واقع داشته باشد یک محله مثلاً یک مکان فرهنگی باشد بنابراین ما نباید مثلاً فروش کتاب را جوری بکنیم که این حذف بشود، اما ما می‌توانیم با توجه به همین فضای مجازی این کتاب فروشی را وارد این چرخه بکنیم یعنی خود این بخشی از این فرآیند فروش مجازی بشود که در دنیا هم این جور است الان هم ما تا حدی همین کار را می‌کنیم یعنی بخشی از فروش‌های مثلاً فصلی و اینها از طریق همین مجازی صورت می‌گیرد در بازار کتاب و یا در مثلاً سازوکار‌هایی که می‌شود من موافقم با اینکه مثلاً بالاخره فروش مجازی فرمودند عدالت‌محورانه درست است یعنی این می‌تواند خیلی کمک کند ولی این نباید به حذف یعنی ما فقط توی خود فضای مجازی مثلاً مستقیم از ناشر فروش بشود من با این موافق نیستم به نظر من باید یک ربطی بین کتاب فروشی و ناشر پیدا بشود این می‌تواند توی ساختار فضای مجازی پیدا بشود.

سوال: آقای جوادی کتاب فروشی‌ها کم شدند توی محلات؟ کم نشدند؟

جوادی: نمی‌گویم کم نشدند ممکن است در یک محله‌هایی کم شدند ولی مثل هر صنعت دیگری مثل هر حرفه دیگری بعضی از اینها در واقع یک مجتمع بزرگی شکل گرفته مثلاً به جای چند تا کتاب فروشی یک کتاب فروشی مثلاً عمده شکل گرفته من قبول دارم من می‌گویم حتی همین که زیاد نشده اشکال است یعنی باید زیادتر می‌شد باید خیلی بیشتر از اینها می‌شد در شهرستان‌ها در روستا‌ها همه جا کتاب‌فروشی باید یک در واقع به عنوان یک فضایی یا بخشی از سیاست‌های فرهنگی فعالیت‌های فرهنگی تلقی بشود من قبول دارم حرف شما را یعنی اگر کم عددی هم نگویم که الان بخواهم مثلاً آمار دقیق بگویم از جهت مفهومی کم است یعنی واقعاً باید خیلی بیشتر از این باشد.

سوال: سیاست گذار فرهنگی این دغدغه را می‌بیند برایش فکر کرده؟

جوادی: این دغدغه اخیراً خیلی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جدی شده و ما چندین طرح را دریافت کردیم که مثلاً به عنوان یک پروژه روی این کار کنیم که یک خورده سنجیده برویم جلو جوری نباشد که برای درست کردن این قضیه مثلاً آسیبی وارد شود، اما اصل قضیه که کتاب‌فروشی‌ها در این بخش حذف نشوند و بلکه توسعه پیدا کنند جدی است.

سوال: آقای دکتر مهدی رمضانی دبیرکل پیشین کتابخانه‌ها تلفنی به جمع ما اضافه شدند آقای رمضانی به شما سلام می‌کنم فرصت و ظرفیت‌های نمایشگاه کتاب سی و ششم برای اینکه استفاده بشود و استمرار پیدا کند برای اینکه کتابخانه‌ها فعال بشوند حالا چه کتابخانه کوچکی که در منزل داریم چه کتاب خانه‌های محلات در سطح شهرها، کلان شهر‌ها و کل کشور چی هست بفرمایید؟

رمضانی: قبل از هر چیز یاد می‌کنم از شهدای خدمت و شهید رئیسی که حضورشان را در نمایشگاه کتاب سال گذشته داشتیم و فعال و پیگیر بودند اگر اجازه بدهید یکی دوتا نکته مربوط به مواردی که دوستان مطرح کرده بودند عرض کنم، ما نمی‌توانیم از فضای نشر صحبت بکنیم و از حرفه‌ای شدن نشر نگوییم اگر بخواهیم مسائل نشر مرتفع شود آقای معلمی هم در صحبت‌هایشان اشاره کردند باید به سمت حرفه‌ای شدن حرکت کنیم باید از عدد و رقم‌های کاذب فاصله بگیریم، از اولین و آخرین‌ها فاصله بگریم به سمت کیفیت حرکت کنیم نمی‌توانیم راجع نمایشگاه صحبت کنیم و ناشرین را نبینیم و یا نمی‌توانیم راجع به نمایشگاه صحبت بکنیم و مخاطب را در نظر نگیریم نمی‌توانیم نمایشگاه برگزار کنیم و این اجزا را نبینیم لذا اگر می‌خواهیم این مسائل حل بشود باید به این نکات توجه کنید ببینید ما سی و ششمین دوره نمایشگاه کتاب را داریم برگزار می‌کنیم اولین دوره نیست که دوباره بخواهیم راجع به بعضی از مباحث و نکات از صفر شروع کنیم و بخواهیم صحبت کنیم اقتصاد نشر و اجزاء نشر ما دچار مشکلاتی است، فرآیند تولید تا مصرف دچار مشکلاتی است اینها باید دقیق بررسی بشود هر کدام برطرف بشود کمک می‌کند این فضا رونق بگیرد دوستان هم الحمدالله همگی مسلط هستیم به این موضوعات، یک نکته دیگر توجه به حوزه کودک و نوجوان است اگر شما به اقتصاد نمایشگاه توجه کنید از پرفروش‌ترین رده‌ها رده کودک و نوجوان است

اگر می‌خواهید مسئله مطالعه و کتاب‌خوانی هم مرتفع شود به باید به کودک و نوجوان توجه بکنیم ولی ما همین الان در تخصیص فضا برای نمایشگاه جای بهتری را به ناشران عمومی اختصاص دادیم جای ضعیف‌تری را به حوزه کودک و نوجوان این اولویت بندی هاست که مشکلات را حل می‌کند ما نمی‌توانیم در کلام بگوییم کودک و نوجوان اولویت دارند اقتصادش هم اقتصاد بزرگ‌تری هست ولی در عمل بی‌توجهی بکنیم لذا به این نکات اگر توجه کنیم ان‌شاءالله کمک خواهد کرد راجع به کتاب‌های کتابخانه دسترس‌پذیری را آسان می‌کند کتاب‌ها به عنوان مانع اقتصادی مطرح می‌شود این نکته که آقای دکتر جوادی فرمودند راجع به قیمت کتاب در کتابخانه و به قیمت فروش کتاب به صورت عادی درست است طبیعی است ولی خب الان توی موقعیتی هستیم که اصلاً به این موضوعات نمی‌رسد، یک نکته دیگر، سندی به عنوان سند ملی خواندن در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده این سند وظیفه اش بحث چرخه ترویج و توسعه کتاب خوانی است تکالیف دستگاه‌های مختلف از وزارت آموزش و پرورش تا وزارت راه هم در آن مشخص شده نباید اجازه بدهیم با تغییر دولت‌ها اسناد بالادستی دیگر که کمک کننده هستند و این مسائل در آن دیده شده متوقف شوند.

اگر احتمالا ایرادی به آن وارد می‌شود باید بازنگری شود و مبنای عمل قرار بگیرد و ما بتوانیم ارزیابی کنیم بعد از سال‌های سال عملکرد خودمان در حوزه‌های دیگر.

سوال: آقای حیدری، اما اگر یک نگاهی بیندازیم به نقاط ضعف و نقاط قوت برگزاری نمایشگاه سی و ششم حداقل این در دسترس بودن به معنای واقعی برای پایتخت نشینان در کلان شهر تهران وجود دارد، اما یک نکته ما می‌خواهیم سرانه مطالعه در کشور افزایش پیدا کند پس یکی از مهم‌ترین سیاست‌گذاری‌های، برنامه‌ریزی‌ها و البته در سطح اجرای برگزاری نمایشگاه کتاب حالا در سطوح مختلف در استان‌هاست داشتیم داریم یا خواهیم داشت؟

حیدری: بله این نمایشگاه کتاب که جزو سیاست‌های ماست ولی در خصوص شکل و نحوه ساختار آن باید بازنگری اساسی انجام بشود خود شما می‌دانید در زمان برگزاری نمایشگاه یک حلقه اساسی داریم و نام کتاب فروشی‌ها در استان که بعد از آن نمایشگاه به هر حال تا چند ماه متضرر می‌شوند و باید نمایشگاه کتاب به شکلی برنامه‌ریزی بشود که از سود حاصل از فروش کتاب در آن استان غیر از مردم کتاب‌فروشان بهره‌مند شوند این ساختار باید باز آفرینی بشود و همیشه هم مردم دسترسی به کتاب داشته باشند و هم کتاب‌فروشی‌ها بتوانند از سود حاصل از این نمایشگاه بهره‌مند شوند، اما یکی دو نکته در مورد آن بحثی که دوستان کتاب‌فروشی‌ها داشتند من عرضم میکنم و آن این است که اصلاً شکل کتاب‌فروشی‌ها، الان آمازون همه جا شکل ساختاری کتاب فروشی دارد درست است کتاب فروشی امروز برای حلقه مهمی از نشر است ولی ساختار و فروش کتاب ساختار توزیع کتاب و ساختار عرضه این کتاب حتی تبلیغش تولید، تبلیغ، ترویج امروز متفاوت است شما آمازون را بررسی کنید چقدر فضا شکلی دارد ولی نه از فناوری‌های نوین به شکل احسن استفاده می‌کند من نکته‌ای که عرض کردم این نیست که ما حتماً باید به صورتی شکلی توازن بین شکلی عرض کردم بین تولید تا توزیع برقرار بشود باید شکل عرضه و نحوه عرضه مان به روز شود ما می‌توانیم مدل‌های مختلفی در دنیا دارد الان کتاب عرضه می‌کند از آن مدل‌ها الگو بگیریم بومی اش کنیم یعنی که ما مثلاً بگوییم ما مثلاً دو هزار تا کتاب‌فروشی داریم بیست هزار تا نشر داریم درست است از نظر نسبت تولید توزیع نسبت‌ها را به هم می‌زند ولی شکل عرضه الان متفاوت شده و ساختار نشر در دنیا به هم ریخته ما باید ساختار نشر متناسب با ظرفیت و فناوری‌های روز به هرحال جلو ببریم هم ما ساختار سیاست گذاری و برنامه ریزان عقب افتادیم هم نشرمان باید فکری به حال این کنیم که بتوانیم آن بخش کارمان را انجام بدهیم.

سوال: البته آقای حیدری از این غافل نشویم که وقتی مخاطبمان را قشر کودک و نوجوان قرار بدهیم وقتی از یک محلی از یک خیابانی گذر می‌کنیم همین که چشممان را ببیند می‌رویم سراغش و شاید یکی از گزینه‌های تهیه مان باشد پس شکل کتاب‌فروشی‌ها ضمن بهره‌گیری از استفاده از ابزار‌های مهم در این مسیر بسیار حائز اهمیت است؟

حیدری: بله من تکمیلی عرض کردم، اما درخصوص جانمایی ناشران، مطالبه جدی ناشران از ما به عنوان مسئول حوزه کتاب این است که ما تا زمانی که جای در خور مناسب و شایسته‌ای برای برگزاری نمایشگاه پیدا نکنیم همچنان این مشکلات توی چینش و ساختار نمایشگاه داریم، ما ظرفیت‌هایی داریم الان بهترین مکان برگزاری ما در این شرایط مصلی است که انصافاً اینجا تشکر می‌کنم از گروه مصلی و دست اندرکارانش ولی الان بهترین فضا و مکانی که داریم مصلی که هشتاد و پنج هزار متر مسقف داشته باشد و ما بتوانیم تقریباً دو هزار ناشر جانمایی کنیم همچنین امکاناتی نداریم مجبوریم با این فضایی که داریم یک برنامه ریزی حداقلی داشته باشیم این مطالبه ماست که الان داریم که کمک کند که جای مطلوبی برای نمایشگاه در کیفیت بین المللی مثل محتوا داشته باشیم ان‌شاءالله.

سوال: آقای معلمی در یک دقیقه جمع‌بندی کنید.

معلمی: آنچیزی که به نظر می‌رسد که برای پایدار شدن مطالعه به آن نیاز داریم این است که ابزار و لوازم صنعت نشر را به صورت متوازن رشد بدهیم توجه مان را صرفاً به یک حوزه قرار ندهیم سال‌های قبل خانه کتاب اقدام شایسته‌ای انجام داد که من امیدوارم که ادامه پیدا کند این بود که بازار کتاب را در فضای مجازی برای کتاب فروشان و شبکه کردن کتاب‌فروشان ایجاد کردند و تقویت شبکه کتاب فروشان باعث می‌شود که تمام زور اقتصاد نشر را گردن نمایشگاه کتاب نیندازیم و به صورت پایدار بتوانیم مطالعه را رشد بدهیم.

سوال: جمع بندی بفرمایید آقای دکتر جوادی؟

جوادی: من این جمع بندی را برای تشکر از مجموعه نهاد‌ها، افراد و سازمان‌هایی که کمک کردند تا این نمایشگاه برگزار بشود از جمله خود دوستانی که در مصلی هستند هر کاری که می‌شد انجام دادند جای تقدیر و تشکر دارد، امیدواریم ان‌شاءالله در دوره‌های بعدی بهتر بتوانیم دغدغه‌های مربوط به جانمایی و اینها را هم انجام دهیم آن چیزی که می‌شد واقعاً الان انجام شود همان طوری که آقای حیدری فرمودند ما انجام دادیم و نهاد‌های زیادی از بانک، از شهرداری، نیرو‌های انتظامی خیلی دیگر اگر بخواهیم اسم ببریم طولانی میشود از همه اینها تشکر می‌کنم ولی تشکر اصلی از مردمی که آمدند واقعاً ما را سرافراز کردند خیلی نگران بودیم و این نگرانی را رفع کردند امیدواریم یکی دو روز آینده هم همین‌طور حضور پررنگی داشته باشند از مجموعه ناشران عزیزی که شرکت کردند و محصولشان را عرضه کردند و ممنون از شما.

سوال: تا بیست‌وهفتم ادامه دارد نمایشگاه؟

جوادی: بله. آخرین روز بیست‌وهفتم است ان‌شاءالله که همه هم‌وطنان خوب و کتاب خوان این فرصت را مغتنم بشمارند سری بزنند به همراه خانواده محترم به نمایشگاه کتاب و دست پر به خانه برگردند.