كتیبه محمودآباد یادگاری از پادشاهان اورارتویی در موزه ارومیه

به گزارش خبرگزاری صداوسیمای استان آذربایجان غربی،بهروز خان‌محمدی، باستان‌شناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی در یادداشتی می‌نویسد: در سال ۱۳۵۴ به هنگام احداث ساختمانی در بالای تپه تاریخی روستای محمودآباد در ۲۳ کیلومتری جنوب شرق ارومیه سنگ‌نوشته‌ای به خط اورارتویی کشف و به موزه ارومیه انتقال یافت و تا به امروز نیز در آنجا نگهداری می‌شود.

این سنگ‌نوشته ۹۰ سانتی‌متر طول و ۶۱ سانتی‌متر عرض دارد و قطر آن ۲۰ سانتی‌متر است، به‌دنبال این کشف بسیار مهم، دکتر حمید خطیب شهیدی، باستان‌شناس در سال ۱۳۵۶ ضمن کاوش محوطه باستانی محمودآباد در محدوده تقریبی کشف کتیبه فوق، آثار کلیسایی متعلق به دوران قرون وسطی از زیر خاک ظاهر ساخت.

بنا به نظر وی کتیبه فوق از محل اصلی و نامعلوم خود برداشته شده و به عنوان یک اثر متبرک به داخل کلیسا انتقال یافته است و احتمالاً در بدنه دیواره‌ای آن کار گذاشته شده است.  

این سنگ‌نوشته توسط افراد مختلفی همچون سالوینی، هاروتیونیان، پین، ویلهلم و دارا مورد مطالعه و ترجمه قرار گرفته است، به لحاظ رعایت اندازه حروف و فواصل آنها، زیباترین کتیبه اورارتویی ایران محسوب می‌شود.

 پروفسور سالوینی این کتیبه را که در متن آن به حکمران‌نشین اورارتویی یعنی «اواسی» اشاره شده، متعلق به قلعه اسماعیل‌آقا دانسته و معتقد است که متن فعلی ناقص بوده و قطعات بیشتری با آن همراه بوده است.

متن این سنگنوشته که ۱۴ سطر انتهایی آن باقی مانده است، حاوی وقف نامه­ای از روسای اول پادشاه اوراتو در قرن هشتم قبل از میلاد (۷۳۰-۷۱۳ ق. م) در بزرگداشت خدای خالدی و در مورد قربانی کردن و ذبح به درگاه خدای شه­بیتو یکی از خدایان اورارتویی است.

متن کتیبه به قرار زیر است:

 «روسا پسر ساردوری می‌گوید که در اینجا قربانی‌ها نمودم تا زمانی که پادشاهان عازم سفر می‌شوند به خدای شه بیتو یک گاو نر و یک گوسفند قربانی کنند، زمانی که ساختمان‌های نو (؟) بنا شود به خدای شه بیتو یک گوسفند قربانی کنند. زمانی که چیزی از سوسی ویران شد (قربانی) کنند.... نشود. زمانس که دروازه کولت (؟) جدید ایجاد شد (؟) برای خدای شه بیتو یک گوسفند قربانی شود، روسا خدمتگذار خدای شه بیتو و در کنار خدای شه بیتو (..) (؟) است، روسا هر زمان (..) (؟) او باشد، روسا پسر ساردوری می‌گوید که: هرکس که این نوشته را تخریب کند زیر نور خورشید...».
 

از زمان شروع مطالعات اورارتوشناسی تاکنون بیش از ۱۵ سنگ‌­نوشته مهم و ده‌ها کتیبه کوتاه از پادشاهان اورارتویی درشمال غرب کشور شناسایی شده که بیشتر آنها در استان آذربایجان غربی به‌دست آمده‌اند، به‌استناد مدارک موجود ایشپوینی فرزند ساردوری، اولین شاه اورارتویی است که وارد منطقه شمال غرب ایران شده و از خود سنگ­‌نوشته برجای گذاشته است.

کتیبه ترغه در بوکان یکی از آنهاست که متاسفانه به دلیل سرقت، از محتوای کتیبه و موضوع آن اطلاعی در دست نیست، ایشپوینی پس از چندی پسر خود منوا را در پادشاهی با خود شریک کرد و از این دو پادشاه در استان آذربایجان غربی دو کتیبه سد قلاتگاه و کیله­‌شین که در خصوص بنیانگذاری یک شهر و پیروزی در جنگ و فتح موصاصیر و قربانی برای خدای خالدی است، برجای مانده است.

منوا پسر ایشپوینی شاهی است که به تنهایی از خود سه سنگ‌­نوشته در آذربایجان غربی برجای گذاشت، کتیبه قلاتگاه  و کتیبه عین‌الروم (اژد‌ها بولاغی) و کتیبه داش­‌تپه که دو کتیبه در خصوص احداث چشمه و آب­‌نما و اقامتگاه (یا قلعه) و یک مورد در خصوص گسترش قلمرو و فتح شهر‌ها و قلعه­‌ها است.

از پادشاهان پس از منوا یعنی آرگیشتی اول و ساردوری دوم کتیبه‌هایی در جوان قلعه عجب‌شیر، رازلیق سراب و سقندل اهر در استان آذربایجان شرقی برجای مانده است، پس از آنها روسای اول سه کتیبه مهم از خود در آذربایجان غربی برجای گذاشته است: کتیبه مرگه کاروان، کتیبه محمودآباد و کتیبه موانا که به ترتیب در خصوص گسترش قلمرو و قربانی کردن به درگاه خدای شه­بیتو و تثبیت حکومت اورزانا شاهک سرزمین آردینی است.

روسای اول پس از منوا، بیشترین سنگ‌­نوشته‌ها را از خود در آذربایجان غربی به یادگار گذاشته است، پس از روسای اول، آرگیشتی دوم کتیبه­‌هایی در نشتبان سراب و شیشه اهر آذربایجان شرقی ایجاد کرده است، روسای دوم یکی از آخرین شاهان اورارتویی است که کتیبه­‌های مهمی از خود در بسطام قره‌­ضیاالدین در آذربایجان­ غربی ایجاد کرده است.

با بررسی این سنگ‌­نوشته­‌ها و مضامین آنها می‌توان گفت شاهان اورارتویی با ایجاد چنین کتیبه­‌هایی سعی کرده‌اند تا حضور سیاسی خود را در منطقه شمال غرب ایران توجیه کرده و به اثبات برسانند. این سنگ‌نوشته­‌ها اسناد غیرقابل انکاری از تمایل شاهان اورارتویی به گسترش قدرت، تمایل به عمران و آبادی، و مدارک متقنی بر باور‌های عمیق اعتقادی این شاهان به خدایان خود به ویژه خدایان سه گانه (تثلیث خدایان)، خالدی بزرگترین خدا و خدای خدایان، تی شه با خدای طوفان و شیوینی خدای خورشید هستند.