اولین زائران زیارت اربعین چه کسانی بودند؟

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، براساس شواهد تاریخی بعد از خطبه رسواکننده امام زین العابدین و حضرت زینب علیهم السلام درشام، یزید سر‌های شهدا را به امام سجاد دادند و کاروان اهل بیت علیهم السلام عازم کربلا شدند.

 حضرت آیت الله خامنه‌ای: خوشا به حال آن کسانی که در حال پیاده روی هستند یا پیاده روی خواهند کرد و به زیارت اربعین خواهند رسید.

 

ورود اهل بیت علیهم السلام در روز اربعین به کربلا از دو جهت مورد تردید قرار گرفته است؛ نخست از نگاه تاریخی نظرات مخالفی در این زمینه ابراز شده و دیگر آنکه بُعد مسافت مانع تحقق چنین امری است. 

ولی از مجموع شواهد و قرائن و کلماتی که از عالمان و محقّقان ذکر شده، می‌توان ورود اهل بیت علیهم السلام را در روز اربعین به کربلا تقویت کرد و با ردّ اقامت یک ماهه ایشان در شام، این موضوع تثبیت می‌شود.

 

ورود اهل بیت علیهم السلام در روز اربعین به کربلا از دو جهت مورد تردید قرار گرفته است؛ نخست از نگاه تاریخی نظرات مخالفی در این زمینه ابراز شده و دیگر آنکه بُعد مسافت مانع تحقق چنین امری است. 

در این جا هر دو وجه را مورد بررسی قرار می‌دهیم؛ ابتدا اقوالی که پیرامون این مساله وجود دارد:

 

قول اول، آن است که اهل بیت علیهم السلام در همان سال ۶۱ در روز بیستم صفر به کربلا وارد شدند که همان نظر سید بن طاووس در لهوف است و ابن نمانیز به همین معتقد است.

در نفس المهموم از قول «تاریخ حبیب السّیر» آمده است که یزیدسر‌های شهیدان را به علی بن الحسین علیه السلام تسلیم کرد و آن حضرت سر‌ها را روز بیستم صفر به بدن‌ها ملحق کرده و سپس به مدینه بازگشت، و در مقتل الحسین مقرّم این سخن از ابوریحان بیرونی در- الآثار الباقیه - نیز نقل شده است.

 مطابق این سخن، می‌توان گفت که اهل بیت نیز همراه امام سجاد علیه السلام در روز اربعین به کربلا آمدند و سخن سید بن طاووس تقویت می‌شود.

قول دوم، شیخ مفیدمی نویسد: «روز بیستم صفر روزی است که خاندان حرم حسینی از شام به مدینه آمدند، و این روز همان روزی است که جابر بن عبداللَّه انصاری به کربلا برای زیارتقبر امام حسین علیه السلام آمد و او نخستین کسی است که قبر آن حضرت را زیارت کرد».

شیخ طوسی نیز در مصباح المتهجّد تصریح می‌کند: روز بیستم صفر، روز ورود حرم حسینی از شام به مدینه است.

قول سوم، سید بن طاووس در کتاب اقبال، ورود حرم حسینی را در اربعین به کربلا بعید می‌شمرد و هم ورودشان را به مدینه و علامه مجلسی نیز هر دو را بعید می‌داند.

در واقع سید بن طاووس که کتاب اقبال را پس از لهوف نوشته، نظرِ نخست خویش را نمی‌پذیرد، هر چند می‌گوید: ممکن است آن‌ها به کربلا رفته باشند، ولی نه در روز بیستم صفر.

 

قول چهارم و پنجم، آنکه به هنگام رفتن از کوفه به شام، نخست به کربلا آمده اند و یا آنکه بعد از مراجعت از شام به مدینه، در زمان دیگری به کربلا آمده اند.

 این دو قول را حاج شیخ عباس قمی در منتهی الآمال به برخی نسبت داده؛ ولی آن‌ها را ضعیف شمرده است؛ چرا که در نقل‌ها نیامده است.

قول ششم، آن است که خاندان حسینی در سال ۶۲ یعنی یک سال بعد، در روز بیستم صفر به کربلا آمده اند.

مطابق آنچه گفته شد، «سید بن طاووس» در «لهوف» و «ابن نما» در «مثیر الاحزان» و «شیخ بهایی» در «توضیح المقاصد» معتقدند اهل بیت علیهم السلام در اربعین اوّل به کربلا آمدند و مقصود، اربعین سال ۶۱ است؛ زیرا گفته اند به هنگام مراجعت از شام از راهنمای کاروان خواستند آن‌ها را به کربلا ببرد.

 

آنچه که سبب تردید حضور خاندان حسینی در اربعین سال ۶۱ در کربلا شده است، بعد مسافت از کوفه به شام و سپس از شام به کربلاست؛ بویژه آنکه آنان را در میان راه و در شام مدت زیادی نگه داشتند.

 

مرحوم حاج شیخ عباس قمی در منتهی الآمال در این باره می‌نویسد: «ثقات محدّثین و مورّخین متّفقند که بعد از شهادت امام حسین علیه السلام عمر سعد، نخست، سر‌های شهدا را به نزد ابن زیاد روانه کرد و پس از آن، در روز دیگر اهل بیت علیهم السلام را به کوفه برد. ابن زیادپس از زندانی کردن اهل بیت علیهم السلام نامه‌ای به یزید نوشت که با سر‌ها و اسیران چه کند؟ یزید پاسخ داد که آن‌ها را به شام روانه سازد و پس از آن بود که آن‌ها را روانه شام ساخت.

 

همچنین از کتاب‌های معتبر نقل شده است که آن‌ها را از راه اصلی و شهر‌ها و آبادی‌ها عبور دادند که قریب به چهل منزل می‌شود و حتّی اگر بگوییم آن‌ها را از بیابان و مسیر غیر اصلی عبور داده باشند، نزدیک به بیست روز طول می‌کشید؛ چرا که میان کوفه و شام به خطّ مستقیم یکصد و هفتاد و پنج فرسخ است و در شام هم قریب به یک ماه توقّف کرده اند، همان گونه که سیّد بن طاووس در اقبال گفته است.

بنابراین، با ملاحظه مسائل فوق، بسیار بعید است که اهل بیت علیهم السلام در بیستم صفر و روز ورود جابر به کربلا، وارد کربلا شده باشند و خود سیّد در اقبال آن را بعید شمرده است؛ علاوه بر آنکه بزرگان حدیث و تاریخ و سیره به این مطلب اشاره‌ای نکرده اند، با آنکه شایسته ذکر بود. 

بلکه شیخ مفیدو شیخ طوسی و کفعمی گفته اند، روز بیستم صفر آن‌ها به مدینه آمده اند.

 

همچنین در کتاب مصباح الزائر از سید بن طاووس و بشاره المصطفی از عمادالدین ابوالقاسم آملی که هر دو از کتاب‌های معتبرند، ماجرای ورود جابر به کربلا آمده است، ولی هرگز نامی از ورود اهل بیت علیهم السلام در آن هنگام برده نشده است؛ با آنکه به حسب مقام شایسته ذکر بود» مرحوم حاجی نوری در کتاب «لولو و مرجان» و «علامه شهید مرتضی مطهری» در «حماسه حسینی» نیز آن را بعید، بلکه ناممکن دانسته اند. 

 

مرحوم علّامه مجلسی در زاد المعاد می‌نویسد: «چون جابر که از بزرگان صحابه بود، اساس این کار را گذاشت، می‌تواند دلیل فضیلت زیارت آن حضرت در این روز شده باشد»، ولی با این حال، احتمال می‌دهد وجوه دیگری داشته باشد که بر ما مخفی است.

 امّا به نظر می‌رسد که نمی‌تواند این همه اهتمام نسبت به زیارت اربعین و آن را از علائم مومن شمردن و نقل زیارتنامه‌ای مخصوص از سوی امام صادق علیه السلام، به صرف زیارت آن حضرت از سوی جابر بن عبداللَّه انصاری در اربعین باشد؛ به ویژه آنکه زیارت اربعین ویژه امام حسین علیه السلام است و درباره هیچ یک از دیگر معصومان چنین زیارتی وارد نشده است. 

 

بلکه همانطور که دانشمند بزرگ و محقّق شهیر ابوریحان بیرونی گفته است: در بیستم صفر سر مطهّر امام حسین علیه السلام به پیکرش بازگردانده شد و همراه آن به خاک سپرده شد و در همین روز زیارتاربعین وارد شده استدر نتیجه با توجه به این نکته که اربعین فی حدّ نفسه امتیازی ندارد، باید در اربعین امام حسین علیه السلام حادثه ویژه‌ای اتفاق افتاده باشد که آن را از سایر روز‌های قبل و بعدش ممتاز ساخته باشد و این جز با الحاق سر‌های شهدا به بدن هایشان و زیارت قبور شهدا توسط امام سجاد علیه السلام و کاروان همراه، نمی‌تواند باشد.

 

مرحوم شیخ مفیدنیز می‌نویسد: پس از اتمام جلسه یزید، دستور داده شد که آن‌ها را در خانه‌ای نزدیک قصر یزیداقامت دهند، سپس می‌افزاید: چند روزی در آنجا اقامت گزیدند، سپس نعمان بن بشیر را فرا خواند و دستور داد آن‌ها را آماده رفتن کند. مورّخ معروف «طبری» می‌نویسد: «آن‌ها به مدت سه روز (در شام) مراسم ماتم بر پا کردند».

 بنابراین، اقامت آن‌ها در شام به مدت یک ماه جز توسط سیّد در اقبال نقل نشده است و با توجه به وضع شام و افشاگری‌های اهل بیت به نظر نمی‌رسد که مصلحت دستگاه اموی در آن بود که اهل بیت علیهم السلامرا مدت طولانی در شام نگه دارند و سخن کسانی که می‌نویسند ایامی چند در آنجا بودند، صحیح‌تر است.

در نتیجه اگر از روز ورود آن‌ها به شام که اوّل صفر بوده و حضور در مجلس یزیدو آنگاه ماندن حداکثر هفت روز را بپذیریم، باید اهل بیت علیهم السلام را دوازده روز مانده به بیستم صفر از شام حرکت داده باشند، و این مدتِ زمانی، برای رسیدن کاروان از شام به کربلا کافی است؛ زیرا:

جناب سید بن طاووس با آنکه در اقبال ورود کاروان اهل بیت علیهم السلام را در اربعین به کربلا بعید می‌داند، ولی می‌نویسد: «رفت و برگشت از کوفه به شام بیست روز طول می‌کشد»؛ بنابراین در مدت ۱۲ روز می‌توان از شام به کربلا رسید.

 

منبع: حوزه نت