حجاب عملی فردی با تاثیر اجتماعی

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، حجاب و بی حجابی از جنبه های مختلف تاثیر فردی و اجتماعی دارد که در این مقاله درباره اهمیت اجتماعی آن صحبت می شود.

حجاب در جامعه واجب است یا نه؟

در حکم به وجوب حجاب، فقیهان به آیات و روایات وارده استناد جسته‌اند که مورد مناقشه واقع شده است.

جنبه‌ای که کمتر مورد توجه قرار گرفته، این است که آیا مسأله پوشش مطلوب شرع و حکم وجوب آن، رفتاری شخصی و وابسته به‌اراده فرد است یا مسئله‌ای اجتماعی و مربوط به نظم عمومی است؛ الزامی یا اختیاری بودن حجاب مهم‌ترین اثر مترتب بر این اختلاف است.

کسانی که حجاب را امری اجتماعی می‌دانند، به دلالت برخی آیات قرآن و روایات، حکومتی بودن، غرض عقلائی داشتن حکم حجاب استناد کرده‌اند.

براساس یافته‌های این تحقیق که با هدف تبیین رفع چالش‌های موجود در مسئله حجاب و با روش تحلیل آرای موافق و مخالف صورت گرفته است، حجاب و حکم فقهی آن حقیقتی فردی است که آثار غیرقابل انکار اجتماعی دارد.

از این رو، در فرض آسیب‌های اجتماعی مترتب بر آن، حاکمیت می‌تواند به عنوان یک حکم ثانوی برطبق قاعده «الضروره تتقدر بقدرها» و نیز «الضرورات تبیح المحظورات»، آحاد جامعه را به رعایت پوشش مطلوب شرعی ملزم کند.

درباره وجوب پوشش زن در میان هیچ یک از مذاهب اسلامى تردیدى نیست. 

همه فق‌ها و عالمان آشنا به نصوص دینى بر لزوم پوشیده بودن بدن از نگاه نامحرم اتفاق نظر دارند و، چون این حکم در قرآن آمده است، ابدى و همیشگى است.

این مسئله خطابش با زنان یعنی، نیمی از جمعیت جامعه است و، چون این موضوع در تنظیم روابط زن و مرد نقش دارد به همه افراد جامعه مربوط می‌شود، اما همیشه سؤالاتی در این مورد مطرح است مانند اینکه آیا حجاب زنان مسئله‌ای شخصی است و حکم تکلیفی مربوط به آن در همین محدوده، مفهوم می‌یابد یا نه و آیا حکومت اسلامی حقی در اجبار افراد در رعایت حجاب دارد یا حجاب مسئله‌ای اجتماعی است که حکومت اسلامی باید با وضع قوانین از بی حجابی جلوگیری کند.

در درون هر انسان دو نوع هستی وجود دارد که در یک‌نوع آن همه حالات نفسانی که به خود انسان و حوادث حیات شخصی او مربوط است، می‌باشد و آن وجودی است که می‌توان آن را هستی فردی نامید.

 نوع دیگر هستی منظومه‌ای از افکار، احساسات و عاداتی است که بیانگر گروه و یا گروه‌های مختلفی است که انسان عضو آنهاست.

 باور‌های مذهبی و اخلاقی، سنت‌ها و عقاید جمعی از این دسته است و مجموعه آن‌ها هستی اجتماعی را تشکیل می‌دهد. 

من اجتماعی، انعکاس و بروز هنجار‌ها و ارزش‌های جامعه در فرد است، اما من فردی معرف جنبه شخصی و منحصربه فرد شخص است. 

من فردی تحت تأثیر محرک‌های آنی، سرکش و غیرعادی است. برای مثال شخصی که مرتکب قتل می‌شود با توجه به من فردی خود رفتار کرده است. چنین فردی ممنوعیت اجتماعی قتل و ارزشی که جامعه برای حیات فرد در نظر دارد را نادیده می‌گیرد. برخی از جامعه‌شناسان مدرن می‌گویند که مسائل اجتماعی نوع خاصی از تعارض میان نفع جمعی و نفع فردی است که بهترین گزینه آن برای هر شخص انتخاب نفع فردی است. 

اگر بسیاری از افراد نفع فردی را انتخاب کنند، وضعیتی ایجاد می‌شود که برای همه افراد بدتر از حالتی است که با انتخاب گزینه همیارانه یا نفع جمعی برایشان اتفاق می‌افتد یعنی، به‌نفع هر فرد است که در تعارض بین نفع شخصی و اجتماعی خود، منافع اجتماعی را ترجیح دهد.

مسائلی مانند انتخاب نوع خوراک، نوع تفریح، نوع شغل، نوع دوست یابی، نوع سخن گفتن و نوع عقیده یا مذهب از نوع منافع شخصی فرد است که در آن‌ها فرد به دنبال گذران امور زندگی فردی است، اما وقتی فرد خود را در اجتماع در نظر می‌گیرد، برای نوع رانندگی، مصرف الکل، امور سیاسی و... با مسائل اجتماعی روبه رو می‌شود. 

 در همین ارتباط فلسفه پوشش برای بانوان چند محور مشخص دارد که عبارتند از: محور خانوادگی، روان شناختی و اجتماعی. در محور اجتماعی که مورد بحث ما است، حجاب موجب حفظ و استیفای نیروی کار و فعالیت اجتماعی می‌شود.

اسلام می‏خواهد انواع لذت‌های جنسی فقط در محیط خانوادگی و با ازدواج قانونی به‌دست آید و اجتماع برای کار و فعالیت ‏باشد. برخلاف سیستم غربی عصر حاضر که کار و فعالیت را با لذت جویی‌های جنسی به‌هم می‏آمیزد، اسلام می‏خواهد این دو محیط را به طور کامل از یکدیگر جدا کند. 

یکی دیگر از دلایل لزوم پوشش کامل زنان ویژگی‌های آنهاست؛ زیرا زن مظهر جمال و مرد مظهر شیفتگی است. به‌همین دلیل به زن سفارش شده است که خود را در معرض نمایش قرار ندهد. با اینکه به پوشش مردان کمتر از زنان سفارش شده است، ولی مردان در عمل پوشیده‏تر از زنان هستند؛ زیرا تمایل مرد به نگاه کردن و چشم چرانی است نه به‏ خودنمایی، و تمایل زن بیشتر به خودنمایی است نه به چشم چرانی. 

 

با مراجعه به ابواب مختلف فقه مشخص می‌شود که برخی عبادات مانند خمس و زکات هم جنبه فردی دارند و هم اجتماعی و چه‌بسا جنبه اجتماعی این اعمال بر جنبه فردی آن غلبه دارد و حتی برخی عبادات مانند نماز و حج که عباداتی فردی هستند نیز با مسائل اجتماعی، سیاسی و امور دنیایی پیوند دارند. 

جست وجو و تتبع در آیات اجتماعی قرآن به‌روشنی نشان می‌دهد که بیشترین آیات اجتماعی قرآن خطاب به مؤمنان است. (ر. ک. بقره: ۱۷۸) آیا حکم قصاص که مخاطب آن اهل ایمان هستند از احکام اجتماعی اسلام نیست؟ مسئله این است که نباید فردی بودن امری را معادل فردی بودن حکم آن دانست و یا اجتماعی بودن امری را معادل اجتماعی بودن حکم آن دانست.

برای مثال، انفاق امری اجتماعی است، اما حکم و امر قرآن به آن فردی است؛ یعنی شخص می‌تواند انفاق کند و می‌تواند نکند و حکومت حق الزام ندارد. 

در این صورت می‌توان گفت که حجاب یک مسئله اجتماعی است، اما حکم وجوب آن فردی است؛ یعنی رعایت حجاب جامعه را منزه می‌کند و از مسائل منافی عفت پیشگیری می‌کند، اما حکم وجوب آن فردی است یا نماز که آثار اجتماعی دارد، اما حکومت، حق الزام به آن را ندارد و حتی مؤمنان را هم نمی‌تواند به برگزاری نماز جماعت مجبور کند هرچند به آن امر شده است. 

ترویج بی حجابی و تبلیغ آن امری اجتماعی است و حکم حرمت آن هم اجتماعی است و این غیر از حکم خود حجاب است. 

 

منبع: سایت جامعه المصطفی (فصلنامه پژوهش خانواده)