آثار روانی تهمت به دیگران از منظر قرآن+ فیلم

​​​​​​​به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، یکی از مشکلات جامعه‌ی بشری که از دیرباز شایع بوده و آسیب‌های فراوانی به زندگی وارد کرده است، بیماری نابود کننده‌ی «تهمت» است. تهمت یکی از گناهان زبان است و پیامد‌ها و آثار شوم و مخربی دارد؛ بدین سبب باید در راه درمان آن بسیار تلاش کرد.

در این نوشتار می‌کوشیم به تعریف تهمت و تفاوت آن با بهتان و سوءظن و آثار آن بپردازیم.

تهمت از ریشه‌ی "وهم" به معنای اظهار گمان بدی است که به دل انسان راه یافته است و سرچشمه‌ی آن سوءظن است. [۱]

هرگاه کسی از رفتار، گفتار یا حالات دیگران برداشت بدی داشته باشد، ولی این برداشت را بروز ندهد و فقط در درونش پنهان بماند، به "سوءظن" مبتلا شده است، ولی اگر برداشت ناشایستش را اظهار کند، به رفتار او "تهمت" گفته میشود؛ پس تفاوت سوءظن و تهمت در آشکار کردن گمانی است که از رفتار دیگری برداشت شده است. [۲]

در بهتان، انسان میداند کسی که به او نسبت ناروا میدهد، کار اشتباهی انجام نداده است، ولی از روی غرض مانند دشمنی، کینه و حسد، صفت یا رفتار ناشایستی را به او نسبت میدهد؛ اما در تهمت، انسان برداشت خود از رفتار دیگری را مدنظر قرار میدهد و اورا متهم می‌سازد. درحالی که نمیداند این رفتار از او سر نزده است. برای نمونه اگر انسان، شخصی را با سلاح گرم کنار مقتولی ببیند و به او نسبت قتل بدهد درحالی که میداند قاتل نیست، رفتارش "بهتان" نامیده میشود و اگر نداند او قاتل نیست، به رفتارش "تهمت" گفته میشود. [۳]

در تهمت، شنونده از تهمت زننده، اخباری را می‌شنود که بر حدس و گمان استوار است و از درستی و نادرستی آن آگاه نیست؛ حال آن که شنوده نفس ضعیف داشته باشد تحت تاثیر تهمت قرار میگیرد و نگاهش درمورد متهم عوض میشود. حتی اگر با گوینده‌ی تهمت برخورد کند و تهمت او را برگرداند امکان دارد از لحاظ اخلاقی و روانی تحت تاثیر قرار گرفته و اعتمادش به متهم کم شود. [۴]

امام علی (علیه السلام) فرمود: «ای مردم! کسی که برادر دینی اش را این گونه شناخت که او در دین محکم و استوار است و کردار و رفتارش در مسیر شرع قرار دارد، دیگر نباید درباره‌ی او به حرف دیگران گوش کند. همانا کسی که تیر می‌اندازد، گاهی تیرش به خطا می‌رود و آنچه که گفته میشود و نادرست است، از بین می‌رود و خداوند شنوا و گواه است. هوشیار باشید همانا بین حق و باطل به جز چهار انگشت فاصله نیست.» [۵]

قرآن مجید درباره‌ی تهمت و بهتان تعبیر به گناه آشکار میکند. هم چنین امام صادق (علیه السلام) فرمود: «کسی که برادر مسلمان خود را متهم کند ایمان در دل او ذوب میشود، همان گونه که نمک در آب ذوب می‌شود.» [۶]شخصی که تهمت میزند چندین گناه مرتکب میشود. از طرفی دروغ میگوید که نسبت ناروا به دیگری میدهد و از سوی دیگر غیبت آن شخص را میکند. زیر ا او را به چیزی که کراهت دارد و راضی نیست متصف می‌کند و از سویی انسان پاک و بی گناهی را متهم ساخته و آبرویش را می‌برد؛ بنابراین کسی که تهمت میزند بار گناهش بسیار سنگین می‌باشد و تهمت همانند تیری است که به محض اصابت به هدف، آن را متلاشی میکند و شخصیت و آبروی متهم را بر باد می‌دهد و قلب او را برای همیشه جریحه دار می‌سازد، درنتیجه عذاب دردناکی در انتظار او خواهد بود.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «کسی که به مرد یا زن با ایمان بهتان بزند یا درباره‌ی او چیزی بگوید که در او نیست، خداوند در روز قیامت او را بر کوهی از آتش قرار میدهد تا از مسئولیت گفتارش بیرون آید.» [۷]

کسی که با برادر دینی خود تظاهر دوستی می‌کند و اعتماد او را به خود جلب می‌کند، ولی در باطن با او دشمن است و لغزش‌ها و اشتباهات و نقاط ضعف او را به خاطر می‌سپارد تا در فرصتی مناسب او را بی آبرو کند، سرانجام خود را به مرز کفر نزدیک می‌کند. امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «دور‌ترین حالات انسان از خدا این است که با کسی طرح دوستی بریزد و لغزش‌های او را به خاطر بسپارد تا روزی او را رسوا سازد.» [۸]

کسانی که به جای انتقاد سالم و سازنده، فقط به فکر آشکار کردن عیوب مردم باشند تا از اعتبار آنان بکاهند، مرتکب گناهی بزرگ شده اند که به خاطر آن عذابی دردناک پیش رو خواهند داشت. [۹]قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ؛ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺩﻭﺳﺖ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻛﺎﺭﻫﺎﻯ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺯﺷﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻥ ﺗﻬﻤﺖ ﺑﺰﺭﮒ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﻫﻞ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺷﺎﻳﻊ ﺷﻮﺩ، ﺩﺭ ﺩﻧﻴﺎ ﻭ ﺁﺧﺮﺕ ﻋﺬﺍﺑﻰ ﺩﺭﺩﻧﺎک ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺩﺍﺷﺖ، ﻭ ﺧﺪﺍ می‌داند ﻭ ﺷﻤﺎ نمی‌دانید.» (نور/۱۹)

بر هر انسان مسلمانی به حکم اخلاقی واجب است زمانی که از برادر دینی خود اشتباهی دید، در پنهان به او تذکر دهد تا در صدد رفع آن گناه برآید، نه این که بعد از دیدن خطا و اشتباه، آبروی او را ببرد و خود را مستحق عذاب آتش کند. چون با این کار، رابطه‌ی خود و او را خراب کرده و نزد دیگران غیر قابل اعتماد جلوه می‌کند.

برای هرچیزی نشانه‌ای است. امور باطنی نشانه‌هایی دارد، یکی از نشانه‌های ایمان، ترک تهمت است و گرفتاری به تهمت، نشانه‌ی بی ایمانی است. انسان مومن، به دیگران نسبت ناروا نمیدهد، چنین شخصی آرامش را از خود و آن فرد سلب می‌کند. امام علی (علیه السلام) می‌فرماید: «مومن با برادر مومنش فریبکاری نمی‌کند و به او خیانت نمی‌ورزد و او را خوار نمی‌سازد و به او تهمت نمی‌زند.» [۱۰]

کسی که به دیگری به ویژه همسرش نسبتی ناروا دهد، از سوی خدا مورد توبیخ قرار می‌گیرد. همچنان که در قرآن آمده: «وَإِنْ أَرَدتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّکَانَ زَوْجٍ وَآتَیْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنطَارًا فَلَا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئًا أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا؛ ﻭ ﺍﮔﺮ ﺧﻮﺍﺳﺘﻴﺪ ﻫﻤﺴﺮﻯ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﻯ ﻫﻤﺴﺮ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﻨﻴﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺎﻝ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﻰ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻪ ﺍﻳﺪ، ﭼﻴﺰﻯ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺭﺍ ﭘﺲ ﻣﮕﻴﺮﻳﺪ. ﺁﻳﺎ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ ﺗﻬﻤﺖ ﻭ ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺁﺷﻜﺎﺭ ﭘﺲ ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﺪ؟!» (نساء/۲۰)

با توجه به مطالبی که در مقاله عنوان شد، نتیجه میگیریم تقوای زبان در زمان ما کم شده است. خصوصا اگر کسی نظرش با دیگری مخالف باشد به خودش اجازه میدهد هر تهمتی را به او نسبت دهد. چنانچه تقوای زبان ما کم شود، لطف خداوند هم بر ما کم می‌شود. وقتی مردم احترام و حیثیت یکدیگر را رعایت نکنند، خدا نیز آبروی آن‌ها را حفظ نخواهد کرد و لطف بی کرانش را از ما دریغ خواهد کرد.