مواضع اردوغان در قبال نقش بن سلمان در قتل خاشقجي

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صداوسيما پایگاه اینترنتی بلومبرگ در مقاله اي به قلم بنیامین هاروی و سلکان هاکااوغلو نوشت: رجب طیب اردوغان به طور بسیار علنی با محمد بن سلمان ولیعهد 33 ساله عربستان سعودي رویارو شده است؛ ولیعهدی که درباره اعمال قدرت خود هیچ شکی به خود راه نداده است. اگر محمد بن سلمان بتواند در برابر رسوایی و جنجال بر سر قتل جمال خاشقجی ستون نویس واشنگتن پست و منتقد سعودی دوام بیاورد, قاعدتاً می تواند تاج و تخت پادشاهی عربستان را به دست آورد و دهه ها آن را در اختیار داشته باشد.

خشم ترکیه از زمان قتل خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول در دوم اکتبر به چند روش مختلف بروز کرده است: افشای گزینشی خبر در رسانه ها, حملات علنی و با این احتمال که آمریکا, از متحدان اصلی عربستان سعودی, این کشور را تحت فشار قرار دهد. بنا بر اعلام منابع ترکیه ای آگاه از موضوع, امید (ترکیه) این بود که دونالد ترامپ, رئیس جمهور آمریکا، در مواجهه با چنین جنایت وحشیانه ای, پادشاه سالخورده عربستان را تحت فشار قرار داد تا جانشین جدیدی برای خود انتخاب کند. اما این دیدگاه یک اشکال دارد: محمد بن سلمان به قدری قدرت گرفته است که حتی پادشاه که پدرش است نمی تواند او را از سمتش برکنار کند. به گفته یک مقام آمریکایی که خواست نامش فاش نشود, این ارزیابی برخی اعضای دولت آمریکا است. این مقام گفت قمار اردوغان ممکن است در نهایت برای او دشمنی همیشگی درست کند.

جیمز ام. دورسی, کارشناس خاورمیانه (غرب آسیا) در دانشگاه فناوری نانیانگ در سنگاپور، گفت: ”اردوغان تا چه مدت می تواند در این وضعیت معلق بماند؟ به نظر من اردوغان با توجه به پیشینه خودش, و اینکه دستگاه قضایی و مجری قانون خود وی نیز سؤال برانگیز است, خطر از دست دادن جایگاه اخلاقی خود را به جان خریده است.“ بر اساس گزارش واشنگتن پست که یک مقام ترکیه ای تایید کرد، جینا هاسپل, رئیس سیا، پس از سفر اخیر خود به ترکیه, که در آن نوارهای صوتی مربوط به بازجویی از خاشقجی و قتل وی را شنیده بود, ترامپ را از جزئیات سفر خود مطلع کرد. اما کاخ سفید جزئیات چندانی درباره این ملاقات منتشر نکرد و فقط اعلام کرد هاسپل ”رئیس جمهور را از یافته های آنها و بحث های خود مطلع کرد.“

به نظر می رسد ترامپ در موقعیت حساسی قرار دارد, چرا که در تایید محمد بن سلمان و کنار زدن شاهزاده های سعودی دیگر نقش مؤثری داشت. ترامپ مارس 2017 میزبان محمد بن سلمان در دفتر خود در کاخ سفید بود و با این اقدام عملاً محمد بن نایف ولیعهد وقت را به حاشیه راند. نخستین سفر ترامپ به خارج از کشور به عنوان رئیس جمهور آمریکا, و همچنین دو ماه بعد از آن, به عربستان سعودی بود که در آن زمان به عنوان محور اصلی راهبرد خاورمیانه ای آمریکا برای منزوی کردن ایران بروز کرد. آماندا اسلوت, کارشناس بلندپایه مؤسسه بروکینگز در واشنگتن و مقام سابق وزارت خارجه آمریکا، گفت: ”با توجه به میزان سرمایه گذاری که دولت ترامپ روی این رابطه (با محمد بن سلمان) کرده است, احتمال اینکه ترامپ پادشاه را تحت فشار قرار دهد تا پسرش را کنترل کند, همواره یک قمار پرخطر است. تاکنون واکنش ترامپ مطابق عملکرد وی در خصوص چالش های دیگر در سیاست بوده است: اینکه توپ را به زمین کنگره بیندازد.“

توافق های تسلیحاتی
ترامپ به تدریج اذعان کرده است که روایت های اولیه سعودی ها درباره مرگ خاشقجی - روایت نخست مبنی بر اینکه ”آدمکش های شرور“ او را کشته اند, و روایت بعدی مبنی بر اینکه او طی یک بازجویی کشته شد- غیرقابل دفاع است. وی این هفته تصمیم گیری درباره این موضوع را به کنگره واگذار کرد؛ کنگره ای که برخی سناتورهای آن خواستار اعمال تحریم و مجازات های دیگر (علیه عربستان) هستند. اما در عین حال ترامپ همواره درخواست ها را برای لغو فروش تسلیحات رد و اعلام کرده است که این اقدام به ضرر کارگران آمریکایی خواهد بود و سعودی ها را به روسیه و چین نزدیک تر خواهد کرد. در حالی که دولت ترامپ عربستان سعودی را به متحد اصلی خود در خاورمیانه تبدیل کرده است, ممکن است اردوغان نیز امیدوار به بهره برداری از احتمال بهبود روابط با آمریکا پس از آزادی اندرو برانسون کشیش آمریکایی در این ماه باشد که حدود دو سال در ترکیه زندانی بود.

خصومت بین اردوغان و عناصر خاندان حاکم در عربستان به اواخر سال 2010 باز می گردد که انقلاب های عربی (بيداري اسلامي) منطقه را تحت تاثیر قرار داد. این انقلاب جنبش های اسلام گرای ستمدیده سابق را - از جمله بعضی از جنبش هایی که اشتراکاتی با حزب حاکم اردوغان داشتند- به قدرت رساند, و این امر موجب وحشت نظام های پادشاهی خودکامه عربی جهان شد که متوجه تهدید علیه موجودیت خود بودند. اما قدرت گرفتن بن سلمان به منزله وخیم تر شدن قابل توجه روابط (ترکیه و عربستان) بود. با افزایش قدرت محمد بن سلمان, عربستان سعودی تهاجم علیه اسلام گرایان را افزایش داد و قطر متحد ترکیه را هدف قرار داد.

روابط ترکیه با ملک سلمان و بن نایف به قوت خود باقی ماند, به طوری که بن نایف در پی کودتای نافرجام 2016 علیه اردوغان به ترکیه سفر کرد و عالی ترین نشان افتخار دولت ترکیه را دریافت کرد. اما چنین نشانی به محمد بن سلمان - که مقامات ترکیه و مشاوران اردوغان هم اکنون او را مسئول قتل خاشقجی می دانند- داده نشده است. برخی مقامات ترکیه به صراحت محمد بن سلمان را به قتل خاشقجی ارتباط داده اند. یکی از مشاوران که خواست نامش فاش نشود گفت با اینکه ترکیه هیچ علاقه ای به تغییر رژیم عربستان ندارد, اگر تحقیقات منجر به برکناری محمد بن سلمان شود, در آن صورت, ”این مشکل خودش است.“

شرط بندی روی اخوان المسلمین
اردوغان قبلاً بر روی بازی های قدرت منطقه ای شرط بندی کرده و محاسباتش اشتباه از آب درآمده است. وی پس از بهار عربی به یکی از بزرگترین حامیان سرنگونی بشار اسد, رئیس جمهور سوریه، تبدیل شد. احمد داوداوغلو, وزیر خارجه وی در سال 2012 با اطمینان پیش بینی کرد که رئیس جمهور سوریه فقط چند هفته دیگر سرنگون خواهد شد. حال که شش سال از آن زمان گذشته است, اسد با حمایت روسیه و ایران تقویت شده است و همچنان کشورش را به خوبی تحت کنترل دارد. اما شاید بزرگترین شرط بندی وی روی اخوان المسلمین بود. پس از سرنگونی محمد مرسی, رئیس جمهور مورد حمایت اخوان المسلمین در مصر - که نخستین رئیس جمهور منتخب آن کشور بود- در سال 2013, اردوغان ترکیه را به پناهگاه امن ناراضیان عربی همچون خاشقجی تبدیل کرد. این اقدام - در کنار روابط آنکارا با دشمنان عربستان یعنی قطر و ایران- باعث شد ترکیه به یکی از اهداف اولیه ائتلاف کشورهای عربی تبدیل شود که از جمله شامل مصر و امارات عربی متحده است.

نیکلاس دانفورت, تحلیلگر بلندپایه سیاست در مرکز سیاست دو حزبی مستقر در واشنگتن، گفت: اردوغان شاید با خود حساب کرده است که اگر ترکیه به قتل خاشقجی پاسخ قاطعانه ندهد, و ”اجازه دهد بن سلمان فکر کند که می تواند به اقدامات خود ادامه دهد, روال خطرناکی ایجاد خواهد شد.“ وی افزود: ”اردوغان در تلاش است نشان دهد که ترکیه, حتی زمانی که منزوی است و با بحران اقتصادی رو به روست, آنقدر ضعیف نیست که چنین بی حرمتی هایی را بی پاسخ بگذارد.“