جویندگان طلا در کوهستان سمنان 

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، اواسط تابستان ، مراتع و کوهستان های شمالی استان سمنان پوشیده از بوته های سبزی بعضا با گل های ریز طلایی رنگی است که محصول آن کم از طلا ندارد .
این گیاه " باریجه " است که طبیعت و آب هوای خاص مراتع ییلاقی استان سمنان منحصربفرد ترین رویشگاه این گیاه دارویی صنعتی در کشور به شمار می رود.
بوته خودرویی از نژاد چتریان که فقط در ارتفاع 1300 تا 3300 متر از سطح دریا و در دامنه کوهستانی رو به سایه رشد می کند و صمغآن به طلای مرتع مشهور شده است.

برای توسعه کشت گیاهی که نیاز به آبیاری ندارد ، برای اولین بار در کشور، 15 هزار هکتار از مراتع حاشیه جنوبی رشته کوه البرز در استان سمنان زیر کشت باریجه رفت و حالا بهترین نوع باریجه ایران در ارتفاعات شهرستان مهدیشهر به عمل آمده .
طرحی با موفقیت 80 درصدی که علینقی حیدریان مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان درباره آن می گوید: مراتع زیر کشت باریجه در این استان با برخوردار بودن از بوته های جوان یک تا پنج ساله و بوته های کهنسال خود رو ، قدیمی از پویاترین و زنده ترین مراتع گیاهان دارویی صنعتی کشور محسوب می شود.

با اطلاع رسانی و آموزش های کاربردی کارشناسان و پی بردن عشایر به مواهب ذاتی و ارزش افزوده صادراتی این گیاه ، بسیاری از صاحبان مراتع ، بخش زیادی از اراضی در اختیار خود را قرق کرده و با جلوگیری از چرای دام به کشت این محصول اختصاص داده اند.
به گفته علی اصغر جلالی ، معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان ، هر پایه گیاه بارور باریجه حدود 35 گرم شیره یا صمغ دارد و امسال پیش بینی می شود تا دو هزار پایه قابل استحصال در مراتع استان سمنان با مشارکت مرتع داران برداشت شود.
روش برداشت باریجه هم به این صورت است که با کندن خاک زیر گیاه ، بخشی از غده را که رو به سایه است ، با یک تیغ تیز به روش دال بُر یا "برش ایجی "می برند و یک سنگ روی آن قرار میدهند تا پس از دو هفته صمغ خارج شده را جمع آوری شود.
هر غده باریجه تا سه بار قابلیت تیغ زنی و برداشت دارد.

اشتغال و درآمدزایی در پهنه عظیم مرتع

کشت باریجه اشتغالزاست ، این را محلی هایی می گویند که در دوره بذر کاری و برداشت صمغ این گیاه با بهره برداران همکاری دارند .
کارگرانی نظیر آقای نادری که در زمان باریجه کاری از روستاهای دامغان به مهدیشهر می آید و درآمد خوبی هم دارد .
حمیدرضا عبدوس رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان مهدیشهر می گوید : در دوره کاشت باریجه حدود 20 هزار نفر روز و در دوره استحصال و جمع آوری شیره آن ، ظرفیت 300 هزار شغل روز مزد در استان سمنان ایجاد می شود.
عبدوس ، باریجه کاری را از مصادیق اشتغال زایی موقت و پر سود عنوان می کند و ادامه می دهد : با برداشت 70 کیلوگرم شیره باریجه در هر هکتار برای 3 هزار و 150 نفر شغل موقت ایجاد می شود.

بوته طلایی در معرض آسیب گردشگران و قاچاقچیان 

هر چند باریجه در گذشته بعنوان گیاه مرتعی از خوارک های تعلیفی مناسب دام سبک محسوب می شد اما از همان دوران برخی چوپانان و گله داران محلی معتقد بودند غده زیر خاکی آن خاصیت دارویی و انرژی زایی خاصی دارد.
همین اعتقادات قدیمی باعث شده در فصل بار دادن باریجه ، برخی دور از چشم بهره برداران و مرتعداران آموزش دیده ، در این معدن گیاهی به جستجوی غده باریجه باشند که یا از غده عنوان غذای دام استفاده کنند و یا به صمغ گیری غیر مجاز بپردازند .
آقای پروری نژاد از بهره بردار نمونه استان سمنان در کشت باریجه است .
مرتع باریجه کاری شده او در منطقه ییلاقی گینک شهرستان مهدیشهرقرار دارد .
او می گوید : از آنجایی که این گیاه در فهرست خط قرمز سازمان ملل قرار گرفته، یکی دیگر از تهدیدات فعلی گیاه پر ارزش باریجه ورود خواسته و یا ناخواسته گردشگران به مناطق تحت پوشش طرح و از بین بردن و برداشت غیر اصولی و یا بی رویه آن است.
طبق قانون، برداشت بدون مجوز باریجه غیر قانونی است و محلی ها هم فقط اجازه دارند به ازای هر خانواده ساکن در جوار مرتع تنها دو کیلوگرم شیره استحصال کنند.
آقای پروری نژاد حفاظت از باریجه کاری ها را ضروری می داند و معتقد است : برخی سودجویان یا گردشگران بی اطلاع ، با خارج کردن غده گیاه از زمین ، گیاهی را که سالها می تواند بار دهی داشته باشد ،از بین می برند و فرصت زادآوری آن را می کشند.

 

خام فروشی یا فرآوری ؛ از تومان تا دلار   

حفاظت از این بوته سبز با گل های طلایی از آنجا اهمیت دارد که بدانیم ، هر کیلو گرم صمغ خام باریجه 100 هزار تومان به فروش می رسد درحالیکه همین میزان صمغ باریجه فرآوری شده 100 هزار دلار ارزش دارد .
علینقی حیدریان مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان می گوید: همین اختلاف فاحش قیمت باعث شده دلالان با برداشت غیر مجاز صمغ باریجه و انتقال دبه ای آن از ایران به هند و ترکیه ، آن را در بسته بندی ها رده بندی شده کیفی به چندین برابر قیمت به شرکت های دارای صنعت فرآوری در فرانسه و آلمان بفروشند.
ایران صرفا تولید کننده صمغ خام باریجه است و صنعتی برای فرآوری آن ندارد ، برای همین قاچاق باریجه مدتهاست در این منطقه شایع است .
این روزها در گوشه و کنار کوهستان های مرتعی شمال سمنان ، برداشت کنندگان صمغی را می بینیم که بدون داشتن مجوزهای لازم ، پنهان از چشم بهره برداران ، در حال صمغ گیری ، بوته کنی و تیغ زنی غده باریجه هستند.
افرادی که محلی ها به آنها جویندگان طلا می گویند.

بجز موضوع برداشت باریجه ، یکی از مشکلات کشت و استحصال این گیاه ، سخت گذر بودن و خطرناک بودن محل کاشت یا رویش آن است .
سالار حبیبی که سالهاست در مرتع خود باریجه برداشت می کند می گوید: علاوه بر دوره سه ماهه برداشت ، در فصول سرد نیز هزینه کارگری و حمل و نقل نیروی انسانی به مراتع  زیاد است که البته فعلا این نقص در دوره کاشت با مشارکت های مردم برای احیای مراتع رفع شده است.
مردم برای باریجه کاری در قالب طرح ملی "جنگلانه " ،  با تشکیل اردوهای گردشگری پاییزه و زمستانه ، بذر آن در مناطق از قبل شناسایی شده کشت می کنند و به این ترتیب در استان سمنان در بیش از 50 سامانه عرفی با مشارکت 250 بهره بردار از منطقه ییلاقی سنگ آب گرمسار تا سنگ سوراخ نردین در شهرستان میامی ، باریجه کشت شده است .

صمغ باریجه کاربردهای فراوانی در صنایع عطر و ادکلن سازی، چسب های صنعتی و مقاوم و چسب سنگ های زینتی، صنایع نظامی ، مهمات سازی، ضدعفونی کننده آب چشمه ها و قنوات، ترمیم تاول های پوستی و زخم های سطحی و عمیق، کرم زدایی در دام ها، رفع سنگ کلیه ، تولید انواع پلیمرها، رنگ سازی، داروسازی و آرایشی و بهداشتی دارد.
در جدیدترین یافته دانشمندان از محصول فراوری شده صمغ باریجه برای تولید نگهدارنده های گیاهی محصولات کنسروی نظیر تن ماهی استفاده می شود.

از 700 تا 850 نوع گونه گیاه شناخته شده در ایران 135 گونه با ارزش غذایی، دارویی و صنعتی در استان سمنان می روید که اجرای موفق طرح باریجه سبب شده است منابع طبیعی استان طرح کشت آزمایشی 4 نوع گیاه دیگر را از سال 97 با کشت وشق، آنغوزه، گل گاوزبان و درختچه بادام کوهی در مناطق مستعد آغاز کند.