افطاري‌های امروز تا چه اندازه با سبک زندگی اسلامی مطابقت دارد؟

چکیده مطلب:

ـ حذف یک وعده غذای روزانه، حذف آب، تلاش برای پاک کردن زبان اندیشه از دروغ و تهمت و توهین و بداندیشی، عناصر اساسی و اصلی در ماه رمضان هستند.

ـ در ماه رمضان، افطاری دادن­ها و دور هم جمع شدن­ ها افزون بر افزایش محبت و عطوفت سبب شادمانی و خوشحالی بین اقشار مختلف جامعه می­شود.

ـ امروزه مناسک ماه رمضان همچون بسیاری دیگر از مناسک، به ابزاری در راه­ های غیر دینی رنگ باخته است.

ـ روزه­داران با پیروزی بر هوای نفس، قلب­ هاشان را از هرگونه کینه و تفرقه پاک می ­سازند.

ـ افطاری دادن به روزه داران و میزبانی از این بندگان شایسته، از سنت­های نخستینِ مسلمانان در ماه رمضان است.

ـ در پرتو دعوت روزه داران به افطاری، اتحاد و انسجام و صمیمیت و هم دلی میان مسلمانان بیشتر می­ شود و کدورت ها از میان می ­رود.

ـ افطاری‌های سنگین و پرهزینه در جامعه‌ای که وضعیت نيمي از مردم آن نابسامان است،موجب کدورت ها و آزردگی‌ها مي­ شود.

ـ یکی از ثمره های روزه داری، برانگیختن حس هم دردی با مستمندان و هم نوعان تهی دست است.

ـ در بعضی از روایت ها آمده که ماه رمضان، بهار نیازمندان است، در به سازی این بهار برای نیازمندان بکوشیم.

ـ دین اسلام صله رحم را در همه زمان ها سفارش می کند و در ماه رمضان، شدت سفارش بیشتر است.

پژوهش خبری صدا وسیما: در ماه رمضان، افطاری دادن ها و دور هم جمع شدن ها افزون بر افزایش محبت و عطوفت سبب شادمانی و خوشحالی اقشار مختلف جامعه می شود. مسلمانان در این برنامه ها صله رحم می کنند و از حال همديگر آگاه میشوند. این حرکت خدا پسندانه روحیه همکاری و مشارکت در کارهای خیر را بین افراد جامعه افزایش می دهد. لذت این کار وصف نشدنی است: اینکه یک ماه چه فقیر و چه غنی بر سر یک سفره جمع می شوند حس زیبایی در انسان ایجاد می کند.

اما آنچه امروزه مشاهده میکنیم افطاری های مجللی است که بیشتر شبیه میهمانی های آنچنانی است که قاعدتاَ از سبک زندگی اسلامی فاصله بسیار دارد. در این نوشتار نگاهی داریم به افطاری های امروزه و سبک زندگی اسلامی. به عبارتی افطاری های امروز ما تا چه اندازه با سبک زندگی اسلامی مطابقت می کند؟   

فلسفه افطاری دادن

در روایت است که: هیچ چیز مانند غذا دادن و قربانى كردن انسان را به خداوند متعال نزدیك نمی‌كند. در این میان افطاری بهتر و برتر است.

افطاری دادن به روزه داران و میزبانی از این بندگان شایسته، از سنتهای نخستینِ مسلمانان در ماه رمضان است و افزون بر آنکه پاداش فراوانی برای افطاردهنده به همراه دارد، در ایجاد همدلی و اتحاد میان مسلمانان بسیار مؤثر است. پیامبر گرامی اسلام با سفارش به افطاری دادن به روزه داران می فرماید:

«اَیُّها النّاسُ مَنْ فَطَرَ مِنْکُمْ صائِماً مُؤْمِناً مِنْ هَذَا الشَّهرِ کان لَهُ بذلک عنداللّه عِتْقُ رَقَبةٍ و مَغْفِرَةٌ لما مَضی مِنْ ذُنُوبِهِ.»

ای مردم! هرکس از شما مؤمن روزهداری را در این ماه افطاری دهد، در مقابل این عمل، برای او ثواب آزاد کردن بنده و آمرزش گناهان گذشته اش در نظر گرفته می شود. ... یکدیگر را افطاری دهید، اگرچه به نصف خرمایی باشد یا جرعه آبی. روزه او را باز کنید و به این ثواب بزرگ برسید».

 رسیدگی به محرومان

یکی از ثمره های روزه داری، برانگیختن حس هم دردی با مستمندان و هم نوعان تهی دست است. آنان که زندگی آسوده‌ای دارند و رنج فقر و تنگ دستی و طعم گرسنگی را نچشیده اند، همواره از حال مستمندان بی خبر می مانند. حال در این میان، به مدد روزه، این غفلت و سرخوشی تلخ از آنان دور می شود. پیامبراکرم صلی الله علیه و آله وسلم یکی از برنامه های سازنده ماه رمضان را صدقه و انفاق به مستمندان می داند و می فرماید: «تَصَدَّقُوا عَلی فُقرائِکُمْ وُ مساکینِکُمْ؛ به فقیران و مسکینان خود (در این ماه) صدقه دهید.»

در بعضی از روایت ها آمده که ماه رمضان، بهار نیازمندان است. بنابراین، پیروان صادق نبوت و امامت باید بکوشند که ماه رمضان را بهاری پرطراوت برای مستمندان بسازند و با کمک های مادی و معنوی خود به آنان، رونق و صفایی تازه در آنان ایجاد کنند و رنج و اندوه نداری را از چهره شان بزدایند و به تنگ دستی آنان رضا ندهند. پیامبر گرامی اسلامی صلی الله علیه و آله: «ماه شعبان، ماه من و ماه رمضان، ماه خدای تعالی است و آن، بهار فقیران و تنگ دستان است.»

  صله ارحام

در اسلام به صله رحم بسیار سفارش شدهاست. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله: کسی که در این ماه(رمضان) با خویشان خود پیوند و به آنان احسان کند، خداوند، او را به رحمت خود پیوند دهد در روزی که خدای را ملاقات کند و کسی که در این ماه قطع رحم کند و از خویشان خود ببرد، خداوند در آن روز که این بنده با او دیدار می کند، رحمت خود را از او قطع خواهد کرد.

در منطق اسلام، تعبیرهای بسیار زیبا و پرمعنایی درباره اهمیت صله رحم آمده است، برای نمونه، حضرت علی علیه السلام به فرزندش، امام حسن مجتبی علیه السلام : خویشانت را گرامی بدار؛ زیرا آنان بال تو هستند که با آن پرواز می کنی و اصل و ریشه تو هستند که به آن برمیگردی و دست تو هستند که با آن حمله میکنی.  

  سبک زندگی از نگاه مقام معظم رهبری

رفتار اجتماعی و سبک زندگی، تابع تفسیر ما از زندگی است: هدف زندگی چیست؟ هر هدفی که ما برای زندگی معین کنیم، برای خودمان ترسیم کنیم، به طور طبیعی، متناسب با خود، یک سبک زندگی به ما پیشنهاد می‌شود. یک نقطه‌ی اصلی وجود دارد و آن، ایمان است. یک هدفی را باید ترسیم کنیم - هدف زندگی را - به آن ایمان پیدا کنیم. بدون ایمان، پیشرفت در این بخش ها امکان‌پذیر نیست؛ کارِ درست انجام نمی‌گیرد. حالا آن چیزی که به آن ایمان داریم، می تواندهر ايدئولوژي را دربر گيرد؛ هم توحید ناب و يا غير آن باشد؛ بالاخره به یک چیزی باید ایمان داشت، اعتقاد داشت، به دنبال این ایمان و اعتقاد پیش رفت. مسئله‌ی ایمان، مهم است. ایمان به یک اصل، ایمان به یک لنگرگاه اصلی اعتقاد؛ یک چنین ایمانی باید وجود داشته باشد. بر اساس این ایمان، سبک زندگی انتخاب خواهد شد. 

.... عقیده‌ی به توحید، یک پایه و استوانه‌ یا زمینه‌ی اساسیِ یک جهان‌بینی است که زندگی را میسازد. عقیده‌ی به توحید یعنی جامعه‌ی توحیدی به وجود آوردن؛ جامعه‌ای که بر مبنای توحید شکل بگیرد و اداره بشود؛ ... آن شیوه‌ی زندگی، همان حیات طیّبه است که یکی از برادرها این آیه‌ی شریفه را تلاوت کردند: یٰاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنُوا استَجیبوا للهِ وَ لِلرَّسولِ اِذا دَعاکُم لِما یُحییکُم؛ حیات، حیات طیّبه است. مَن عَمِلَ صٰلِحًا مِن ذَکَرٍ اَو اُنثىٰ‌ وَ هُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحیِیَنَّهو حَیوٰ‌ةً طَیِّبَة‌؛ یعنی فراتر از این حیات ظاهری یک چیزی وجود دارد که به آن گفته میشود حیات طیّبه، آن چیست؟ آن همین زندگی است درحالی‌که با ایمان باشد. زندگی احتیاج دارد به آب و به هوا و به خوراک و به علم و به فنّاوری و به همه‌چیز؛ زندگی به همه‌ی اینها احتیاج دارد، منتها اگرچنانچه بدون ایمان شد، این حیات نیست؛ مرده است. این را قرآن حیات نمی داند. حیات آن‌وقتی است که این مجموعه‌ی تحرّکات زندگی و عوامل زندگی همراه بشود با ایمان؛ نور پیدا کند؛ مثل محیط ظلمانی است که در آن نوری تابانده میشود. این شأن روحانیّت است.  

  افطاری ساده از نگاه مقام معظم رهبری

سفره‌های افطار در مساجد و در معابر؛ این رسمی که چند سال است بین مردم راه افتاده است که سفره‌های افطار ساده‌ی مردمی را چه در مساجد، چه در کوچه‌ها و چه در خیابان ها گسترده می کنند و افطار می دهند، بسیار عادت خوب و سنّت خوبی است که امسال هم بحمدالله به‌طور محسوسی وجود داشت.         

افطاری‌های مردمی پدیده‌ی دیگری بود که امسال بخصوص در تهران ...، البتّه در بعضی از مشاهد مشرّفه مثل آستان قدس رضوی، افطاری‌های عمومی برگزار بود- در حسینیّه‌ها، در مسجدها، در خیابانها، در محلّه‌ها، در بسیاری از کوچه‌ها، مردم سفره‌ی افطاری پهن میکردند و به رهگذران افطاری تعارف میکردند، مردم هم می‌نشستند؛ ... این در مقابل آن افطاری‌دادن‌های مسرفانه و مترفانه است؛ افطاری‌های پرخرج، آن هم نه به افراد مستحقّ افطار، [که] گاهی از سوی بعضی از دستگاه‌های مسئول نظام داده میشود که هیچ وجهی ندارد؛ در هتل ها جمعیّتی را جمع می کنند، کسانی که هیچ احتیاجی به این افطاری هم ندارند. این کار مردمی در مقابل کار آنها است. عدّه‌ای راه افتاده بودند، اسم خودشان را هم گذاشته بودند «کوچه‌گردان‌های عاشق» -که یک اسم حقیقی است- و افطاری درِ خانه‌های مردم می بردند که نمونه‌های متعدّدی را برای ما گزارش کردند و تصویر و عکس آوردند؛ درِ خانه‌ها افطار [دادن]. اینها کارهای بسیار بزرگی است، اینها کارهای بسیار ارزنده‌ای است.         

بنا به گفته رهبر معظم انقلاب «بهتر است کسانی که می خواهند افطاری بدهند، با همین سنتی که رايج شده است، افطاری بدهند؛ که مردم را، رهگذران را و کسانی را که مایلند از افطاری استفاده کنند، در این سفره های رایگان و با بذل و بخشش و گشاده دستی، در کوچه ها، در خیابان ها، در حسینیه ها، افطاری می دهند.»

  فرهنگ سازی و گسترش افطاری های ساده

بررسی تأکیدات رهبر انقلاب بر موضوع افطاری ساده نشان می دهد که در حقیقت ایشان به دنبال بسط فرهنگ افطاری ساده و فرهنگ سازی در این مقوله اند. چرا که از طرفی افطاری ساده، در نقطه مقابل «افطاری مسرفانه» قرار دارد که ناشی از سبک زندگی مصرف گرایي افراد است، و از طرفی دیگر باعث فراگیری فرهنگ «انفاق»، یعنی انتقال توجه از «خود» به «دیگران»، و در نتیجه تغییر فضای شهری می شود.

  تغییر در سبک زندگی با حرکت های جمعی

گاهی «حرکت های اجتماعی» تأثیرات اجتماعی به دنبال دارد و در فرد نيز بخوبي اين تغييرات مشاهده مي شود. یکی از دغدغه هایی که رهبر انقلاب در طول این سال ها در ماه مبارک رمضان داشته اند، ترویج «افطاری ساده» و عمومی بوده است. افطاری ساده و همگانی در سطح شهر، گر چه در ظاهر، موضوع ساده است اما یکی از مسائلی است که جلوه اسلامی به شهر میب خشد و هم به مرور موجب تغییر در سبک زندگی فردی و اجتماعی مردم می شود.

  توجه به ديگران با «افطاری ساده»

بررسی تأکیدات رهبر انقلاب بر موضوع افطاری ساده نشان میدهد که در حقیقت ایشان به دنبال بسط فرهنگ افطاری ساده و فرهنگ سازی در این مقوله اند. چراکه از طرفی افطاری ساده، در نقطه مقابل «افطاری مسرفانه» قرار دارد که ناشی از سبک زندگی مصرف گرای افراد است، و از طرف دیگر باعث فراگیری فرهنگ «انفاق»، یعنی انتقال توجه از «خود» به «دیگران»، و در نتیجه تغییر فضای شهری می شود.

  افطاري هاي امروزي ما تا چه اندازه با سبک زندگي اسلامي تطابق دارد؟    

آقاي خوانين زاده، مسئول هيئت امناء مسجد صفا : فضیلت و عظمت سفره‌های افطاری ساده به سادگی و بی‌تکلف بودن آنهاست. مهمانان این ضیافت‌های ساده مثل رزق و روزی مقدر هستند و خود از راه می‌رسند... مسئول هيئت امناء مسجد صفا مي گويد چه خوب است اين فرهنگ در جامعه امروزي ساري و جاري شود؛ آقاي خوانين زاده روي افطاري دادن-هاي ساده تاکيد دارد و مي گويد خانواده هاي ايراني افطاري نمي دهند بلکه مهماني مي دهند و سفره هاي رنگين و پر زحمتي پهن مي کنند و بيشتر چشم وهم چشمي است و همين سبب دوري مؤمنين از يکديگر مي شود، در اسلام به سادگي و صفا بيشتر سفارش شده است. چه بسا پس از مهماني هاي پرزرق و برق غم و غصه ها بيشتر شده و رفت وآمدها قطع مي شود. اگر کسي داشته باشد و بي منت افطاري به شکل امروزي بدهد ايرادي ندارد. وي مي گويد مهم ترین ثمره برپایی سفره‌های افطاری ساده تمرین ترویج سبک زندگی اسلامی است، افطاری ساده در نقطه مقابل افطاری تکلف آمیز است. آقاي خوانين زاده، مسئول هيئت امناء مسجد صفا حکمت افطاری دادن را نوعی احسان ميداند و نبود تشریفات و چشم و هم‌ چشمی‌ از ویژگی‌های افطاری‌های ساده است.

  سخن آخر

بی تردید یکی از عوامل تقویت روابط اجتماعی خاص در گروه دوستان، خویشان، و همسایگان، رفت و آمدهایی است که بر اساس دعوت و اجابت برای وعده های غذایی صورت می گیرد، که علاوه بر فایده ای که از نظر برآوردن نیازهای عاطفی و پرورش شخصیت انسان بويژه کودکان دارد، و می توان گفت برای سلامت روانی ایشان حیاتی است.

 در دنیایی که به سرعت رو به فردیت و ارتباطات خانوادگی و خویشاوندی به تدریج تضعیف می شود، ماه مبارک رمضان فرصتی برای مقابله بر این جبر نامیمون دنیای مدرن است.  توصیه های مؤکد اولیای دین بر افطاری دادن در این ماه شریف از یک سو، و تأکید بر اجابت دعوت دیگران از سوی دیگر، از عواملی است که به طور محسوس، بهبودی و تقویت روابط دوستانه و خویشاوندی افراد و خانواده ها را در جامعه اسلامی در ماه رمضان موجب می شود. 

البته افطاری رفتن و افطاری دادن نیز همانند هر نوع تعامل اجتماعی دیگر، آفاتی دارد که ممکن است در صورت بی توجهی، فواید آن را تحت الشعاع قرار دهد: چشم و هم چشمی و رقابت کردن در بالا بردن کیفیت و کمیت پذیرایی ها، داشتن توقعات غیر واقعی از یکدیگر در دعوت ، به زحمت انداختن بیش از حد همسر و فرزندان برای برگزار ی مراسم افطاری، و مواردی از این قبیل، همه مخالف هدف اصلی پیامبر و امامان معصوم در تشویق و ترغیب به افطاری دادن و افطاری رفتن است.  به نظر می رسد در شرایط فعلی و با توجه به تاکید دستورات دینی ما ضرورت رعایت سبک زندگی اسلامی در افطاری های ساده و بدون تجمل بیش از پیش احساس شود.

پژوهش خبری // مریم عابدی

* منابع در آرشیو پژوهش خبری موجود است.