به بهانه روز صنایع دستی: شهر جهانی سفال، نیازمند توجه مسئولان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز همدان صنایع دستی و هنرهای سنتی مجموعه هنرهای اصیل، بومی و مردمی هر کشور است که ریشه در اعتقادات، باورها، آداب، رسوم، سنن و در مجموع فرهنگ معنوی هر جامعه دارد. صنایع دستی با پیشینه تاریخی خود به لحاظ جایگاهی که در فرهنگ و هنر ایران دارد، از کالاهای فرهنگی، هنری و صنعتی ارزشمند به شمار می‌رود. این تولیدات به دلیل نقش اساسی در تأمین معیشت مردم به ویژه برخی روستاییان و عشایر باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

کشور ما با توجه به ویژگی‌های خاص گردشگری و دارا بودن مقام اول از نظر تنوع صنایع دستی و نیز اتخاذ سیاستهایی همسو با نامگذاری امسال به نام "اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال "می‌تواند یکی از عمده‌ترین صادرکنندگان این گونه محصولات در جهان باشد. 

دراین میان شهر جهانی سفال به نام "لالجین" درزمینه صنایع دستی و بویژه سفال درکشور نمونه و در جهان شناخته شده است، و در صورت کمک و حمایت مسئولان خواهد توانست ارز آوری و جایگاه مناسبی در میان تولیدات غیر نفتی کشور داشته باشد.

لالجین، پایتخت سفال و سرامیک ایران با سابقه‌ی ۷۵۰ ساله در زمینه‌ی ساخت و تولید ظرف‌های سفالی توانسته است، جایگاه ویژه‌ای در هنر سفالگری کسب کند. 

لالجین با وسعت ۵۰۸ کیلومترمربع در شرق شهرستان بهار واقع است و به گفته معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی استان همدان، بیش از ۹۶۰ واحد خرد و کوچک و متوسط،تولید، تکمیل و فروش سفال و سرامیک را با اشتغالی افزون بر شش هزار نفر در خود جای داده است.

۹۰ درصد مردم لالجین در حرفه سفالگری مشغول به فعالیت هستند و  کارگاهها حدود ۲۲۰ نوع سفال نظیر نقاشی زیر لعابی، رو لعابی، سفال کتیبه طرح های مختلف تلفیقی سفال و چرم را تولید و عرضه می کند. 

یک هزار و ۴۹۲ کارگاه سفالگری در سطح استان همدان با اشتغال چهارهزار نفر فعال بوده که سهم لالجین از این رقم ۷۰۰ کارگاه با اشتغالزایی سه هزار و ۷۰۰ نفر است.

هم اکنون سفال لالجین جایگاه مناسبی در میان صنایع دستی دارد و طبق آخرین آمارها تولیدات آن به دست کم ده کشور آسیایی و اروپایی صادر شده است.

مسعود بکایی ،معاون وقت توسعه تجارت خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان می گوید: سال ۹۱ سفال به عنوان سومین کالای مهم صادراتی به ارزش ۱۳ میلیون و ۶۰۱ هزار دلار به هشت کشور آلمان، ایتالیا، دانمارک، بلغارستان، هلند، قطر، امارات و کویت صادر شده است.

از استان همدان ۱۱ قلم انواع صنایع دستی صادر می شود که شامل سفال، شیشه دست‌ساز، فرش،قطعات مبلمان، تابلوهای چوبی،مجسمه گچی،مجسمه پلی استر،سبد دست‌ساز، گل مصنوعی،مصنوعات خاتم‌کاری شده و گلیم است؛ اما به نظر می رسد جایگاه سفال لالجین در جایگاه بایسته و شایسته ای نیست و می تواند بیش از اینها رشد و توسعه یابد. 

وجود پاره ای از مشکلات و تلاش برای حل و فصل آنها، نخستین و مهم ترین گام برای ارتقای این صنعت دیرینه به شمارمی رود.

اگر  پای درد دل‌ سفالگران لالجین بنشینیم، از مسؤولانی که آن‌ها را هنرمند نمی‌دانند،گلایه دارند و از قاچاقچیانی که خاک‌شان را می‌دزدند، شکایت .... 

به گفته سفالگران ،هم اکنون  گران شدن سوخت، افزایش قیمت مواد اولیه و افزایش هزینه حمل و نقل، از جمله مهم‌ترین مشکلات تولید سفال است.

به ظن کارشناسان با این افزایش قیمت‌ها، هزینه‌ تمام‌شده‌ی سفال بالا می‌رود و خود عاملی برای عدم توانایی رقابت سفال لالجین با کالایی مانندکالای  چینی می‌شود. 

متاسفانه چین بازار لالجین را تسخیر کرده است و کالاهای چینی و بی کیفیت در مغازه‌های لالجین و به اسم تولیدات هنرمندان این شهر جهانی به فروش می‌رسد. 

آنچه مسلم است اینکه متاسفانه امروزه صنعت سفالگری که به‌عنوان یک هنر ایرانی در دنیا زبانزد است، با شبیه سازی بی کیفیت کشور چین وضع آشفته‌ای پیدا کرده و منجر به تعطیلی کارگاه‌های سفال و دامن زدن به بیکاری شده است .

ساخت و تجهیز شهرک سفال در لالجین و انتقال کارگاه‌های تولیدی به این منطقه نیز نتوانست سفالگران را به اشتغال در این مکان جذب کند زیرا دور بودن محل آن نسبت به شهر، نداشتن توجیه اقتصادی، نداشتن امکانات اولیه سفال گری، آماده نبودن زیر ساخت های لازم این شهرک،به صرفه نبودن تولید و سختی انتقال محصولات به مرکز شهر از مشکلات شهرک سفال در لالجین است .

محمد بهمنی، یکی از سفالگران لالجینی است که با جدیت به‌دنبال این هنر سنتی زادگاهش رفته است. 

وی یکی از دغدغه‌های اصلی سفالگران لالجین را نبود متولی رسمی برای حل مشکلات می داند.

این سفالگر لالجینی به گذشته‌ی روشن صادرات این شهر اشاره و بیان می کند در سال‌های گذشته، نزدیک ۳۲میلیون قطعه‌ی سفالی در سال به خارج و کشورهای اروپایی و آمریکایی صادر می‌شد؛ اما اکنون این مقدار نسبت به گذشته بسیار محدود شده است. 

او به پیشرفت کشور ترکیه در زمینه‌ی سفال اشاره می کند و می گوید در سال‌های دورتر، گروه‌هایی از این کشور برای بازدید به لالجین می‌آمدند و این در حالی بود که آن‌ها در زمینه‌ی سفال هیج تجربه و سابقه ای نداشتندولی اکنون ترکیه و به‌طور خاص، شهر «ازمیر» با حمایت دولت آن کشور، در حال تبدیل به یکی از بهترین مراکز سفال دنیا است. 

یکی دیگر از مهم‌ترین مشکلات لالجین و سفالگران قاچاق خاک این منطقه است . 

نائب رئیس اتحادیه سفالگران و سرامیک سازان لالجین در خصوص اتفاقات رخ داده در این شهر به دلیل برداشت بی رویه خاک رس این منطقه گفته: عرصه مستعد خاک سفال در لالجین بسیار محدود و غیر قابل احیاست و با روند قاچاق خاک از منطقه دست سفال گران لالجینی که صدها سال برای گذران زندگی خود با این خاک مدارا کرده‌اند‌، برای همیشه از چنین منابع حیاتی کوتاه می شود‌.

مهدی خوش سیرت اضافه کرده: باتوجه به مرغوبیت خاک رس لالجین برای مصنوعات سفال و سرامیک تاکنون چند کشور آسیایی از جمله عربستان برای خرید خاک و انتقال آن اعلام آمادگی کرده اند اما با مخالفت مردم و مسئولان ایرانی مواجه شده اند.

تاسیس دانشکده  سفال در لالجین نیز نتوانسته است سفال لالجین را یاری کند زیرا فقط استادان به‌شکل تئوریک به مسائل می‌پردازند و سابقه‌ی کار تجربی ندارند و وسایل و تجهیزات این دانشگاه بیش از ۳۰ سال پیش تهیه شده و اکنون بسیار فرسوده شده‌اندو تعداد کمی از فارغ التحصیلان این رشته به سفال گری مشغولند.

شهرام لعلی یکی از فروشندگان سفال نیز علت کسادی بازار فروش سفال لالجین را پایین آمدن کیفیت سفال و نداشتن تنوع لازم و بازار پسندی محصول این منطقه می داند.

او راهکار مبارزه با این پدیده را محدود شدن واردات ،حداقل برای شهر لالجین می داند.

کارشناس ارشد صنایع دستی و هنرهای سنتی استان همدان هم معتقد است متاسفانه اخیرا گرایش به سمت کالاهای بی کیفیت چینی افزایش یافته است.     

بهجت عباسی می گوید: با وجود تولید کالاهای با کیفیت توسط تولید کنندگان داخلی به خصوص در زمینه سفال، گرایش به سمت کالاهای بی کیفیت روز به روز افزایش می یابد. 

وی علت گرایش مردم به استفاده از اینگونه کالاها را استفاده از رنگ و لعاب مردم پسند و جذاب و ترسیم تصاویر جالب توجه بر روی سفال می داند و پیشنهاد می کند که سفالگران لالجین نیز طبق سلایق مردم اجناس خود را تولید و در بازار عرضه کنند. 

عضو هیأت علمی دانشگاه پیام‌نور همدان نیز بر اهمیت معرفی سفال لالجین به عنوان یک اثر بومی و هنری با ارزش توسط میراث فرهنگی تأکید دارد.

ناصر مقدم‌پور می گوید: مجموعه میراث فرهنگی و مردم برای نمایان کردن این اثر با ارزش بومی، ضعیف عمل کرده‌اند؛ چراکه اگر این اثر با ارزش ویژه استان‌هایی از قبیل اصفهان بود بسیار بهتر معرفی می‌شد و به عنوان یک ارزش هنری و بومی توریست‌های زیادی را جذب می‌کرد.

وی خاطرنشان کرد: توریست‌ها به هنگام سفر به استان همدان تمایل دارند با فرهنگ‌ها، ارزش‌ها و هنرهای این منطقه آشنایی پیدا کنند که سفال لالجین نیز جزو یکی از با ارزش‌ترین آثار هنری این منطقه بوده، اما توریست‌ها با سفر به این منطقه با صنایع صنعتی غیر بومی آشنا می‌شوند که این عامل موجب کاهش توریست شده است.

یکی از کارشناسان هنرهای دستی استان همدان نیز معتقد است: باید برای شناساندن سفال همدان کار تبلیغی بسیاری انجام شود.

مراد تیموری ایجاد نمایشگاه‌های ملی، برندسازی، بازاریابی و بازار رسانی،کاهش هزینه‌های تولید و برخورد جدی و قانونی مسئولان استان با واردات را مهم می داند.

وی با بیان اینکه وظیفه سازمان میراث فرهنگی تنها نگهداری از آنچه زیرخاک مدفون است، نیست، گفت: این سازمان باید از میراث استان همدان محافظت کند.

این مشکلات بخشی از مشکلات و دغدغه‌های هنرمندان سفالگر است که نشان‌دهنده‌ی لزوم توجه بیشتر مسؤولان و دلبستگان به هنر و میراث گران‌بهای اصیل ایران است تا نیاید روزی که در این شهر خبری از کوزه‌گر و کوزه‌خر و کوزه‌فروش نباشد.

تحقیق و نگارش :

حسن شعبانلو ، علی حاتمی و محمد مهدی صالح ؛ خبر گزاری صدا و سیما