نسبت اقتصاد مقاومتی با نظام اقتصاد اسلامی

از این رو نمی توان اقتصاد مقاومتی را معادل نظام اقتصادی اسلام دانست اما از آن جا که هر نظام اقتصادی دارای مبانی، اصول و روش هایی می باشد به طوریکه مبانی ریشه های فکری و جهان بینی آن نظام اقتصادی را روشن می سازد و براساس آنها یک نظام اقتصادی برای خود اهدافی را مشخص و سپس برای تحقق آن اهداف راهبردهای را تعیین می نماید تا با اجرای آن راهبرد ها بتواند به اهداف تعیین شده دست یابد. از آن جا که مقام معظم رهبری در سخنان متعددی برضرورت در نظر گرفتن مبانی ارزش ها و دستورهای اسلامی در علوم انسانی و از جمله علم اقتصاد و تدوین الگوی بومی پیشرفت تأکید کرده اند در پرداختن به اقتصاد مقاومتی نیز ضروری است مبانی و اصول اقتصاد اسلامی مطمح نظر قرار گیرد.

نظام اقتصادی اسلام یکی از زیرنظام های اسلام است که در این نظام نیز آموزه های الهی و جهت گیری الهی هدایتگر تفکرات، نگرش ها، گفتمان ها و غیره است. نظام اقتصادی اسلام نظامی است که با به کارگیری قواعد اقتصادی نظام الهی در ارتباط با سایر نظام ها و استفاده از ابزار های اقتصادی وظیفه تأمین،توزیع و مصرف جامعه را بر عهده دارد. این نظام اقتصادی مانند هر نظام اقتصادی دیگر متشکل از سه بخش مکتب اقتصادی،نهاد های اقتصادی و علم اقتصاد است. در مکتب اقتصادی اسلام فلسفه خلقت، فلسفه حیات، فلسفه آخرت ،سیاست، فقه و فرهنگ وجود دارد و در یک کلام دین به عنوان برنامه زندگی از جانب خداوند می باشد. در مکتب اقتصادی اسلام، اقتصاد هدف نیست ولی اقتصاد وسیله و ابزار ضروری برای بقا و ادامه حیات دنیوی است انسان باید زنده باشد و تأمین شود تا به سوی هدف متعالی اطاعت پرودگار خویش برود(اسدی، 1393).

 به عبارت دیگر در مکتب نظام اقتصادی اسلام براساس توحید افعالی خداوند در امور مختلف مؤثر بوده و انسان نیز به عنوان خلیفه الهی عمل می کند و دارای آزادی و البته با پذیرش مسئولیت می باشد درحالیکه در نظام اقتصادی سرمایه داری به عدم دخالت تشریعی خداوند اعتقاد دارند و مبانی فلسفی آن برگرفته از نظام طبیعی است (هادوی نیا،1385)

نهاد های اجتماعی ساختارها و سازوکارهای نظم و همکاری هستند که رفتار گروه های انسانی را در اجتماعات معین راهبری می کنند نهاد های تأثیر گذار بر پدیده های اقتصادی در هر جامعه دو دسته اند الف) نهاد های منبعث و برخاسته از ساختار حاکمیت در نظام اقتصادی (نهاد های رسمی) ب)نهادهای شکل گرفته در جامعه براساس آداب و رسوم و فرهنگ(نهاد های غیر رسمی)

این نهاد ها از هرکدام دسته که باشند زمانی در نظام اسلامی مقبول خواهند بود که حداقل با اصول و ارزش های مکتب اسلام مغایرتی نداشته باشند در نظام اقتصادی اسلام دین به عنوان یک نهاد اجتماعی رفتار انسان را می سازد یا تغییر می دهد علاوه بر این دولت و نهاد های دولتی نیز به عنوان یک نهاد مؤثر بسیار اهمیت می یابند که باید به کمک سازوکار های اقتصادی بیاید(اسدی، 1393).

البته در نظام اقتصادی اسلام دولت نقش حمایتگر را دارد و بسیاری از طرح های اقتصادی که دولت به آن اقدام میکند جزء وظایف دولت نیست. بسیاری از امور مانند آموزش، بهداشت، قیمت گذاری و غیره وظیفه دولت نمی باشد وظیفه دولت محدود به نظارت بوده که درگذشته نیز اوقاف اسلامی این امور را به انجام می رساند، (قحف،1385).

علم اقتصاد نیز به عنوان مؤلفه سوم نظام اقتصادی ابزار و روش هایی فراهم می آورد تا براساس آن ها تخصیص بهینه منابع محدود برای برآورد کردن هرچه بیشتر نیازهای بشر انجام می گیرد. در واقع علم اقتصاد ابزار بهینه سازی وضعیت اقتصادی افراد و جامعه است از آن جا که علم و عالمی مستقل از ارزشها، فلسفه و فرهنگ نیست علم اقتصاد در نظام اقتصادی اسلام نیز مستقل از ارزش ها و جهان بینی اسلامی نمی باشد و قلمرو جولانگاه علم اقتصاد و کاربرد های آن در حیطه مکتب اقتصادی برگرفته از فلسفه اقتصادی، فلسفه حیات و فلسفه آفرینش الهی است در واقع علم اقتصاد در اسلام مبتنی بر مبانی هستی شناسی و معرفت شناسی اسلام است (میر معزی،1386).

پس می توان گفت اقتصاد مقاومتی به عنوان یک راهبرد در نظام اقتصادی مطرح است مقاومت به مثابه یک افزونه و صفت به معنای عمل یا عکس العمل مناسب مقابله در شرایط بروز ناملایمات، حوادث، بحران یا تحمل سختی ها و استقامت در مسیر رسیدن به هدف است. از سوی دیگر مقاومت و استقامت برای دستیابی به اهداف به ویژه در سختی ها و بحران ها از دستور ها و توصیه های مؤکد خداوند و دین اسلام است در این نظام اقتصادی اقتصاد مقاومتی علاوه بر ابزار های علمی و برنامه ریزی اقتصادی از ظرفیت های اعتقادی و ارزشی نیز بهره گرفته می شود. در واقع اقتصاد مقاومتی بار ارزشی دارد و این بار ارزشی ریشه در جهان بینی توحیدی دارد. به عبارت بهتر می توان گفت که اقتصاد اسلامی لزوماً مقاومتی است زیرا مکتب اقتصادی در اسلام همواره انسان را به صبر و استقامت توصیه می کند طوری که مقاومت به عنوان تکلیف در جنگ، دفاع و در همه سختی ها از جمله بحران های اقتصادی، کمبود ها و نیاز مندی های ملی می باشد که در این مکتب انگیزه برای ساختن انسان مقاوم وجود دارد زیرا دنیا به عنوان مزرعه آخرت مطرح شده و حیات واقعی و ابدی در جهان آخرت است و بزرگ ترین پاداش بندگی به صبر است و خلاصه اینکه اقتصاد مقاومتی محصول اقتصاد اسلامی است و اقتصاد اسلامی ظرف مناسبی برای اجرای سیاست های اقتصاد مقاومتی است.

پژوهش خبری صدا وسیما//نویسنده مسئول:دکترحسن علی گرمابی، مدرس دانشگاه فرهنگیان

* منابع

· اسدی، علی .(1393). نظام اقتصاد اسلامی الگویی کامل برای اقتصاد مقاومتی. فصلنامه سیاست های راهبردی و کلان، سال دوم، شماره 5، بهار 1393، صص39-25.

· میر معزی، سید حسین.(1386). موضوع علم اقتصاد اسلامی. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال هفتم، شماره 28، زمستان 1386.

· میر معزی، سید حسین.(1391). اقتصاد مقاومتی و ملزومات آن (با تأکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری). فصلنامه علمی

· هادوی نیا، علی اصغر.(1385). امکان، ضرورت و جایگاه اقتصاد اسلامی(مطالعه تطبیقی با اقتصاد کلاسیک) . فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال ششم، پاییز 1385.